essay information about cv raman in marathi

• Marathi Quotes
• Success Story
• Today इतिहास

आधुनिक भारतातील महान वैज्ञानिक ‘भारतरत्न’ सी.व्ही.रमण

C V Raman Mahiti Marathi

सी.व्ही.रमण हे आधुनिक भारतातील एक महान वैज्ञानिक होते. विज्ञान क्षेत्रात त्यांनी आपलं महत्वपूर्ण योगदान दिलंय आणि आपल्या विविध संशोधनांमुळे विज्ञानाच्या दुनियेत आपल्या भारताला वेगळी ओळख मिळवून दिली. ‘रमण प्रभाव’ ( Raman Effect ) हा त्यांचा संशोधनांपैकी एक महत्वपूर्ण शोध होता, त्याकरता त्यांना 1930 साली नोबेल पुरस्काराने गौरविण्यात आलं. त्यांनी हा शोध लावला नसता तर ‘समुद्राच्या पाण्याचा रंग निळा का असतो’ हे आपल्याला कधी समजलच नसतं.

या शोधामुळे लाईट च्या नेचर आणि बिहेवियर बद्दल देखील हे कळलं की जेंव्हा लाईट पारदर्शी माध्यमातून जसं सॉलीड, लिक्विड, आणि गैस मधून प्रवास करतो तेंव्हा तिच्या गुणांमध्ये बदल होतो. त्यांनी केलेल्या नवनवीन शोधांमुळे विज्ञान क्षेत्रात भारताला एक नवी दिशा मिळाली, देशातील विकासाला चालना मिळाली.

सी.व्ही.रमण यांना भारताच्या सर्वोच्च अश्या “भारत रत्न” आणि ‘लेनिन शांती’ पुरस्कारासह विज्ञान क्षेत्रात त्यांच्या महत्वपूर्ण कार्यामुळे अनेक पुरस्कारांनी सन्मानित करण्यात आलं आहे. भारताचे महान वैज्ञानिक सी.व्ही.रमण यांच्याविषयी या लेखातून अधिक जाणून घेऊया…

आधुनिक भारताचे महान वैज्ञानिक ‘ भारतरत्न ‘ सी.व्ही.रमण – CV Raman Information in Marathi

सी.व्ही.रमण यांचा संक्षिप्त परिचय – C. V. Raman Biography in Marathi  

रमण इफेक्ट चा शोध – Raman Effect in Marathi

• सी.व्ही.रमण यांनी लावलेल्या ‘ रमण इफेक्ट ‘ शोधामुळे विज्ञान क्षेत्रात भारताला एक नवी ओळख मिळाली. 28 फेब्रुवारी 1928 साली अपार कष्ट आणि प्रयत्नांच्या जोरावर त्यांनी ‘रमण इफेक्ट’ चा शोध लावला.
• दुसऱ्या दिवशी त्यांनी या शोधाची रीतसर घोषणा केली. त्यांच्या या शोधामुळे समुद्राच्या पाण्याचा रंग निळा का असतो याचा आणि कुठलाही प्रकाश जेंव्हा एखाद्या पारदर्शी माध्यमातून परावर्तीत होतो तेंव्हा त्याच्या मूळ गुणधर्मात बदल होतो याचा शोध लागला.
• ‘नेचर’ या प्रतिष्ठित वैज्ञानिक पत्रिकेने या बातमीला प्रकाशित केले. त्यांच्या या  शोधाला ‘ रमण इफेक्ट’ (Raman effect) वा ‘रमण प्रभाव’ असे नाव दिल्या गेले. यानंतर ते एक महान वैज्ञानिक म्हणून ओळखले जाऊ लागले आणि त्यांची ख्याती जगभर पसरली.
• 1928 साली सी.व्ही.रमण यांनी बैंगलोर स्थित साउथ इंडियन सायन्स असोसिएशन येथे आपल्या या शोधावर स्पीच दिले. पुढे जगातील अनेक प्रयोग शाळांमध्ये त्यांच्या या शोधावर संशोधन होऊ लागलं.
• सी.व्ही.रमण यांच्या या शोधामुळे आता लेजर संशोधनामुळे रसायन उद्योग आणि प्रदूषणाच्या समस्येत रसायनाची मात्रा कळण्यात मदत होते. विज्ञान क्षेत्रात सी.व्ही.रमण यांचा हा शोध म्हणजे अतुलनीय संशोधन होते.
• त्यांच्या या शोधामुळे 1930 साली त्यांना प्रतिष्ठित अश्या ‘नोबेल पुरस्काराने’ गौरविण्यात आलं. सी.व्ही.रमण यांच्या या अद्वितीय शोधामुळे भारत सरकारने 28 फेब्रुवारी हा दिवस ‘ राष्ट्रीय विज्ञान दिवस’ म्हणून साजरा करण्याची घोषणा केली.

रमण रिसर्च इंस्टीट्युट ची स्थापना – Raman Research Institute

1948 साली सी.व्ही.रमण यांनी विज्ञानाच्या विचाराला आणि संशोधनाला प्रोत्साहन देण्यासाठी रमण रिसर्च इंस्टीट्युट बैंगलोर (Raman Research Institute, Bangluru) ची स्थापना केली होती.

महान वैज्ञानिक सी.व्ही.रमण यांना मिळालेले सन्मान आणि पुरस्कार – C. V. Raman  Awards

• सी.व्ही.रमण यांना 1924 साली लंडन च्या ‘ रॉयल सोसायटी’ चे सदस्य बनविण्यात आले.
• 28 फेब्रुवारी 1928 साली सी.व्ही.रमण यांनी ‘ रमण इफेक्ट ‘ चा शोध लावला होता. म्हणून या दिवसाला भारत सरकारने दरवर्षी ‘राष्ट्रीय विज्ञान दिवस’ म्हणून साजरा करण्याची घोषणा केली होती.
• सी.व्ही.रमण यांनी 1929 साली भारतीय विज्ञान काँग्रेसच्या 16व्या सत्राचे अध्यक्षपद भूषवले होते.
• सी.व्ही.रमण यांना, 1929 साली त्यांच्या वेगवेगळ्या प्रयोगांमुळे आणि शोधांमुळे अनेक विद्यापीठांच्या मानद उपाधीने, आणि पदकांनी सन्मानित करण्यात आलं.
• 1930 साली प्रकाशाचे परावर्तन आणि ‘ रमण इफेक्ट’ सारख्या महत्वपूर्ण शोधा करता सी.व्ही.रमण यांना प्रतिष्ठेच्या अश्या नोबेल पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले. हा पुरस्कार प्राप्त करणारे ते पहिले आशियाई होते.
• विज्ञान क्षेत्रातील त्यांच्या महत्वपूर्ण योगदाना करता त्यांना 1954 साली भारताच्या सर्वोच्च अश्या ‘ भारतरत्न’ देऊन गौरव करण्यात आला.
• 1957 ला सी.व्ही.रमण यांना ‘लेनिन शांतता पुरस्कार’ प्रदान करण्यात आला.

सी.व्ही.रमण यांचे निधन – C. V. Raman  Death 

सी.व्ही.रमण यांचा आयुष्यातील बराचसा वेळ प्रयोगशाळेत नव-नवी संशोधनं करण्यात व्यतीत झाला. वयाच्या 82 व्या वर्षी रमण रिसर्च इंस्टीट्युट, बैंगलोर इथं आपल्या प्रयोगशाळेत काम करत असतांना त्यांना हृदयविकाराचा तीव्र झटका आला आणि ते खाली कोसळले, 21 नोव्हेंबर 1970 ला त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला.

भारताला विज्ञानाच्या क्षेत्रात आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ओळख मिळवून देणारे महान वैज्ञानिक सी.व्ही.रमण आज आपल्यात नसले तरी देखील त्यांच्या महत्वपूर्ण शोधांमुळे ते कायम आपल्यात जिवंत राहतील. आज देखील त्यांच्या अद्वितीय शोधांचा उपयोग मोठ्या प्रमाणात केला जातो. सी.व्ही.रमण यांचे व्यक्तिमत्व येणाऱ्या कित्येक पिढ्यांना प्रेरणा देत राहील.

तर हि होती संपूर्ण माहिती सी.व्ही.रमण यांची आशा करतो हा लेख आपल्याला आवडला असेल आवडल्यास या लेखाला आपल्या मित्रांना शेयर करायला विसरू नका . धन्यवाद !

Sameer Shirvalkar

शेक्सपिअर म्हणतो नावात काय आहे? आणि मी म्हणतो की बरंच काही. . . उभं आयुष्य नाव कमावण्याकरता खर्ची घालणाऱ्यांची संख्या विपुल आहे. आता माझंच बघा ना. . . मी समीर शिरवळकर गेल्या चौदा वर्षांपासून अकोला आकाशवाणीत उद्घोषक म्हणून कार्य करीत असताना लिखाणाची आवड आपल्या 'माझी मराठी' च्या माध्यमातून पूर्ण करण्याचा प्रयत्न करतोय. जागर फाउंडेशन या संस्थेचा सक्रिय सदस्य असून फाउंडेशनच्या माध्यमातून अनेक समाजाभिमुख उपक्रम राबविण्याचा सातत्याने प्रयत्न करतोय. उत्तम, माहितीपूर्ण लेख तुमच्या पर्यंत आपल्या माझी मराठीतून पोहोचविण्याचा प्रयत्न यापुढे देखील असाच करत राहील.

Related Posts

श्री. एकनाथ शिंदे यांची माहिती.

Eknath Shinde Mahiti महाराष्ट्रातील राजकारणात अतिशय महत्वाचा मानला जाणारा पक्ष म्हणजे शिवसेना..! शिवसेना पक्षाने अनेक सामान्य कार्यकर्त्यांना राजकारणात संधी देऊन...

श्रीमती द्रौपदि मुर्मू यांची माहिती

Draupadi Murmu नमस्कार मित्रांनो, आजच्या या लेखात आपण आदिवासी समाजातील पहिल्या राष्ट्रपती तसेच भारताच्या दुसऱ्या महिला राष्ट्रपती श्रीमती द्रौपदि मुर्मू...

आदित्य ठाकरे शिवसेनेचे युवानेते…..

Aditya Thackeray Mahiti शिवसेना हा पक्ष महाराष्ट्रातील बलाढ्य पक्ष म्हणून आज ओळखला जातो. महाराष्ट्रातील कानाकोपऱ्यात असलेल्या शिवसैनिकाची नाळ आपल्या पक्षासोबत...

Copyright © 2016-2024, MajhiMarathi.Com, All rights reserved

सी. व्ही. रमन यांची माहिती मराठी/ Information about C. V. Raman

Table of Contents

सर सी. व्ही. रमन – प्रकाशाचा रहस्य उलगडणारे भारतीय वैज्ञानिक ( Sir C. V. Raman – Indian scientist who unraveled the mystery of light)

भारताच्या वैज्ञानिक इतिहासात सर सी. व्ही. रमन हे एक अग्रगण्य नाव.

प्रकाशाच्या क्षेत्रातील त्यांच्या क्रांतिकारी संशोधनामुळे त्यांना जगभरात मान्यता मिळाली.

चला तर त्यांच्या जीवन आणि कार्याबद्दल अधिक जाणून घेऊया.

सर सी. व्ही. रमन प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण (Sir C. V. Raman Early Life and Education )

चंद्रशेखर वेंकट रामन यांचा जन्म 7 नोव्हेंबर 1888 रोजी तमिळनाडूमधील तिरुचिरापल्ली येथे झाला. लहानपणापासूनच त्यांची बुद्धिमत्ता कौतुकास्पद होती .

त्यांनी 1907 मध्ये मद्रास विद्यापीठातून पदवी प्राप्त केली आणि नंतर कलकत्ता विद्यापीठात (आताचे कोलकाता विद्यापीठ) अध्यापन क्षेत्रात पदार्पण केले.

‘रमन इफेक्ट’चा शोध (Discovery of the ‘Raman Effect’)

1928 मध्ये भूमध्यसागराच्या प्रवासादरम्यान सूर्योदयाचे निरीक्षण करताना सर सी. व्ही. रमनांच्या लक्षात आले की, समुद्राचा निळा रंग हा सूर्यप्रकाशाशी थेट संबंधित आहे.

त्यांनी प्रयोगशाळेत परत आल्यावर या घटनेचा सखोल अभ्यास केला आणि 1928 मध्ये त्यांनी “रमन इफेक्ट” (The Raman Effect) या नावाने प्रसिद्ध असलेला क्रांतिकारी शोध जगाला दिला.

या शोधामुळे प्रकाशाच्या वर्तनाबद्दलची आपली समज पूर्णपणे बदलून गेली.

रमन इफेक्ट म्हणजे काय (What is Raman Effect)?

‘रमन इफेक्ट’ नुसार, जेव्हा प्रकाशाची किरण वस्तूमध्ये प्रवेश करते तेव्हा तिची थोडीशी वाट बदलते.

यामुळे प्रकाशाची नवीन किरण निर्माण होते, ज्यामुळे पदार्थांचे रासायनिक संयुग आणि संरचना ओळखता येते.

रमन इफेक्टचे महत्त्व (Importance of Raman effect)

सर सी. व्ही. रमनांच्या या शोधाचा विज्ञान क्षेत्रात दूरगामी परिणाम झाला.

रमन स्पेक्ट्रोस्कोपी (Raman Spectroscopy) नावाच्या तंत्राच्या आविष्काराला मार्ग मोकळा झाला.

या तंत्राचा वापर करून पदार्थांची रासायनिक रचना, जैविक पदार्थ, औषधे, रत्ने आणि खनिजांची ओळख करता येते.

वैद्यकीय क्षेत्रातही रमन स्पेक्ट्रोस्कोपीचा मोठा उपयोग होतो.

रमन इफेक्टचे महत्त्व खालीलप्रमाणे आहे –

1. वैज्ञानिक संशोधनात उपयोग –

• रमन इफेक्टमुळे वैज्ञानिकांना अणू आणि रेणूंच्या रचनेचा अभ्यास करणं शक्य झालं.
• रमन स्पेक्ट्रोस्कोपी नावाच्या तंत्राचा उपयोग करून पदार्थांची रासायनिक रचना, जैविक पदार्थ, औषधे, रत्ने आणि खनिजांची ओळख करता येते.
• भौतिकशास्त्र, रसायनशास्त्र, जीवशास्त्र, भूविज्ञान, आणि औषध यासारख्या विविध क्षेत्रात रमन इफेक्टचा उपयोग होतो.

2. औद्योगिक उपयोग –

• रमन स्पेक्ट्रोस्कोपीचा उपयोग औद्योगिक प्रक्रियेत गुणवत्ता नियंत्रण आणि निरीक्षणासाठी होतो.
• रमन इफेक्टचा उपयोग नवीन सामग्री आणि औषधे विकसित करण्यासाठी होतो.
• रमन इफेक्टचा उपयोग प्रदूषण नियंत्रण आणि पर्यावरणीय निरीक्षणासाठी होतो.

3. वैद्यकीय उपयोग –

• रमन स्पेक्ट्रोस्कोपीचा उपयोग रोगांचे निदान आणि उपचारांसाठी होतो.
• रमन इफेक्टचा उपयोग कर्करोगाच्या पेशी ओळखण्यासाठी होतो.
• रमन इफेक्टचा उपयोग शस्त्रक्रियेमध्ये ऊतींचे निरीक्षण करण्यासाठी होतो.

4. शिक्षण आणि संशोधन –

• रमन इफेक्ट हा भौतिकशास्त्रातील एक महत्त्वाचा सिद्धांत आहे आणि तो विद्यापीठात शिकवला जातो.
• रमन इफेक्टवर आधारित अनेक संशोधन प्रकल्प राबवले जात आहेत.
• रमन इफेक्टमुळे विद्यार्थ्यांना विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रात करिअर करण्यासाठी प्रेरणा मिळते.

निष्कर्ष –

रमन इफेक्ट हा वैज्ञानिक क्षेत्रातील एक क्रांतिकारी शोध आहे. या शोधाचा उपयोग विविध क्षेत्रात होत आहे आणि त्यामुळे मानवजातीला अनेक फायदे मिळाले आहेत.

या व्यतिरिक्त –

• रमन इफेक्टवर आधारित अनेक पुस्तके, लेख आणि वैज्ञानिक प्रकाशने उपलब्ध आहेत.
• तुम्हाला रमन इफेक्टबद्दल अधिक माहिती हवी असल्यास, तुम्ही  https://en.wikipedia.org/wiki/Raman_effect  ला भेट देऊ शकता.

सर सी. व्ही. रमन सन्मान आणि पुरस्कार (Sir C. V. Raman Honors and Awards)

सर सी. व्ही. रमनांच्या अतुलनीय योगदानाबद्दल त्यांना अनेक सन्मान आणि पुरस्कार मिळाले.

सर सी. व्ही. रमन हे भारतातील एक महान शास्त्रज्ञ होते. त्यांनी “रमन इफेक्ट” नावाचा क्रांतिकारी शोध लावला, ज्यामुळे त्यांना 1930 मध्ये भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक मिळालं. ते हे पुरस्कार मिळवणारे पहिले भारतीय होते.

रमन यांना मिळालेले काही प्रमुख सन्मान आणि पुरस्कार –

• नोबेल पारितोषिक (1930):  भौतिकशास्त्र “रमन इफेक्ट” साठी
• भारतरत्न (1954):  भारताचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार
• फ्रॅंकलिन पदक (1941):  रॉयल सोसायटी ऑफ लंडन द्वारे प्रदान केलेले भौतिकशास्त्रातील पुरस्कार
• लेनिन शांतता पुरस्कार (1957):  सोव्हिएत युनियन द्वारे प्रदान केलेला पुरस्कार
• नाइट पदवी (1929):  ब्रिटिश सरकार द्वारे प्रदान केलेली पदवी
• फेलो ऑफ द रॉयल सोसायटी (FRS) (1924):  रॉयल सोसायटी ऑफ लंडन द्वारे प्रदान केलेले सदस्यत्व
• भारतीय विज्ञान संस्थेचे संचालक (1933-1948):  बंगळुरू येथील एक नामांकित संस्था

याव्यतिरिक्त –

• रमन यांना अनेक विद्यापीठांकडून मानद डॉक्टरेट पदवी मिळाल्या.
• त्यांच्या नावावर अनेक संस्था, पुरस्कार आणि शिष्यवृत्त्या स्थापन करण्यात आल्या आहेत.
• भारतात दरवर्षी 28 फेब्रुवारी रोजी “राष्ट्रीय विज्ञान दिन” त्यांच्या स्मरणार्थ साजरा केला जातो.

सर सी. व्ही. रमन हे भारताचे अभिमान आहेत. त्यांच्या कार्यामुळे भारताला वैज्ञानिक क्षेत्रात एक अग्रगण्य स्थान मिळण्यास मदत झाली आहे. आजही, ते भारतातील तरुण शास्त्रज्ञांसाठी प्रेरणादायी व्यक्तिमत्त्व आहेत.

वारसा (Heritage)

सर सी. व्ही. रमन हे भारताच्या वैज्ञानिक क्षेत्रातील अभिमान आहेत.

त्यांच्या कार्यामुळे भारताला आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ओळख मिळाली.

त्यांनी विज्ञान क्षेत्रात संशोधनासाठी प्रेरणा देऊन नवीन पिढीला पुढे जाण्याचा मार्ग प्रशस्त केला.

भारतातील राष्ट्रीय विज्ञान दिन (National Science Day in India)

भारतात दरवर्षी 28 फेब्रुवारी रोजी “राष्ट्रीय विज्ञान दिन” साजरा केला जातो.

28 फेब्रुवारी 1928 रोजी त्यांनी “रमन इफेक्ट” चा शोध लावला, त्यामुळे भारतात दरवर्षी 28 फेब्रुवारी रोजी “राष्ट्रीय विज्ञान दिन” साजरा केला जातो.

या दिवशी विज्ञान क्षेत्रातील योगदान देणाऱ्या व्यक्ती आणि संस्थांचा सन्मान केला जातो.

राष्ट्रीय विज्ञान आणि तंत्रज्ञान परिषद (NCSTC) आणि विज्ञान आणि तंत्रज्ञान मंत्रालय (DST) यांच्या द्वारे राष्ट्रीय विज्ञान दिन आयोजित केला जातो.

उद्देश –

• विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रातील प्रगती आणि महत्त्व याबद्दल समाजामध्ये जागरूकता निर्माण करणे.
• विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रात काम करणाऱ्या व्यक्ती आणि संस्थांचा सन्मान करणे.
• तरुण पिढीला विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रात करिअर करण्यासाठी प्रोत्साहन देणे.

समारंभ –

या दिवसाबद्दल देशभरात विविध कार्यक्रम आयोजित केले जातात. यात वैज्ञानिक प्रदर्शने, व्याख्याने, कार्यशाळा, आणि पुरस्कार वितरण समारंभ यांचा समावेश आहे.

राष्ट्रीय विज्ञान दिनाचे महत्त्व –

• विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रातील भारताच्या प्रगतीचं स्मरण करून देण्यासाठी हा दिवस महत्त्वाचा आहे.
• विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रातील नवीन शोध आणि प्रगती याबद्दल लोकांमध्ये जागरूकता निर्माण करण्यासाठी हा दिवस महत्त्वाचा आहे.
• तरुण पिढीला विज्ञान आणि तंत्रज्ञान क्षेत्रात करिअर करण्यासाठी प्रेरणा देण्यासाठी हा दिवस महत्त्वाचा आहे.

इस्रो माहिती मराठी/ISRO Information In Marathi

Leave a Comment Cancel reply

Save my name, email, and website in this browser for the next time I comment.

डॉक्टर सी व्ही रामन यांची माहिती CV Raman Information in Marathi

Dr CV Raman Information in Marathi डॉक्टर सी व्ही रामन यांची माहिती सी व्ही रमण यांनी भारतात वैज्ञानिक क्षेत्रात उल्लेखनीय कामगिरी बजावली आहे. भारतातील नावाजलेल्या वैज्ञानिकांच्या यादी मध्ये सी व्ही रमण होते. सी व्ही रमण यांनी रमन इफेक्ट असा एक शोध लावून भारताला वेगळं ज्ञान प्राप्त करून दिलं. सी वि रमण यांनी लावलेल्या अनेक शोधांपैकी रमण प्रभाव हा शोध अत्यंत महत्त्वपूर्ण ठरला. या शोधा मुळे लाईट जेव्हा वेगवेगळ्या माध्यमातून भ्रमण करत असते (सॉलिड, लिक्विड, गॅस) तेव्हा तिचा वेग व गुणांमध्ये बदल जाणवून येतो. यामुळेच समुद्राच्या पाण्याचा रंग निळा का असतो ह्या प्रश्नाचं उत्तर देखील कळून जातं.

सी व्ही रमण यांनी लावलेल्या या शोधामुळे भारताच्या प्रगतीला एक कलाटणी मिळाली. आजच्या ब्लॉग मध्ये नोबल पुरस्कार विजेते महान वैज्ञानिक सी व्ही रमण यांच्या जीवनावर सविस्तर माहिती व त्यांनी लावलेले विविध शोध पाहणार आहोत.

डॉक्टर सी व्ही रामन यांची माहिती – CV Raman Information in Marathi

सी व्ही रमण यांचा जन्म तमिळनाडूमधील तिरुचिरापल्ली येथे ७ नोव्हेंबर १९८८ मध्ये एका तमिळ कुटुंबामध्ये झाला. या महान वैज्ञानिकच संपूर्ण नाव चंद्रशेखर व्यंकट रमण असं आहे. सी व्ही रमण हे भौतिक शास्त्रज्ञ होते. चंद्रशेखर म्हणजेच सी व्ही रमण यांचे वडील एका महाविद्यालयामध्ये प्राध्यापक होते. चंद्रशेखर हे भौतिकशास्त्र व गणित यांचे अभ्यासक देखील होते. सी व्ही रमण यांच्या घरातील प्रत्येक व्यक्तीच शिक्षण पूर्ण झालं होतं. त्यामुळे सी व्ही रमण यांना शिक्षणाचं महत्त्व माहीत होतं.

Raman Effect in Marathi

भारतामध्ये २८ फेब्रुवारी हा दिवस राष्ट्रीय विज्ञान दिवस म्हणून साजरा केला जातो. हा दिवस काही सर्वसामान्य दिवसांत सारखा नाही आहे या दिवसाचं एक विशेष महत्त्व आणि वेगळं कारण आहे. २८ फेब्रुवारी १९२८ रोजी भारताचे महान शास्त्रज्ञ सर चंद्रशेखर व्यंकट रमण यांनी आपल्या आतोनात प्रयत्नानंतर संपूर्ण केलेला असा महत्त्वपूर्ण रमन इफेक्ट नावाचा शोध संपूर्ण जगासमोर मांडला.

शास्त्रज्ञ रमण यांनी त्यांच्या रमन इफेक्ट या महत्त्वपूर्ण संशोधनाद्वारे जगाला प्रकाशा बद्दल एक आधुनिक माहिती मिळवून दिली. या संशोधनाद्वारे रमण यांनी भारतासह जगाला देखील विज्ञान क्षेत्रामध्ये एक नवीन आशा मिळवून दिली.रामन इफेक्ट म्हणजे प्रकाशाचे विकिरण होय. प्रकाश जेव्हा वेगवेगळ्या पदार्थांमधून भ्रमण करतो.

तेव्हा प्रकाशकिरणे पदार्थांच्या रेणूंमधून भ्रमण करतात आणि पदार्थांच्या रंगांमध्ये बदल जाणवून येतो. एका प्रकारे हे प्रकाशाचं विकिरण आहे म्हणजेच प्रकाश प्रत्येक माध्यमातून जेव्हा भ्रमण करत असतो तेव्हा प्रकाश किरणे विखुरतात. ही जी प्रक्रिया आहे याच आणखी सखोल अभ्यास रमण यांनी केला.

• नक्की वाचा: गणितज्ञ आर्यभट्ट यांची माहिती 

सी व्ही रमण यांनी कोणता शोध लावला?

सी वी रमन हे भारतातील प्रसिद्ध शास्त्रज्ञ होते. ज्यांनी जगात अजरामर झालेला रामन इफेक्ट हा शोध लावला. या शोधामध्ये रमण यांनी प्रकाशाचा विखुरन म्हणजेच प्रकाशाचे विकिरण या विषयावर अत्यंत सखोल स्पष्टीकरण दिलं आहे. या शोधामुळे विज्ञान क्षेत्रामध्ये जागतिक पातळीवर प्रगती जाणवुन आली.

रमण यांच्या या संशोधनामुळे त्यांना विज्ञान क्षेत्रात उल्लेखनीय कामगिरी बजावल्यामुळे नोबेल पुरस्कारासाठी देखील नामांकित करण्यात आलं होतं. १९३० मध्ये सी वि रमण यांनी त्यांचे हे संशोधन संपूर्ण जगापुढे मांडलं आणि त्याच वर्षी त्यांनी नोबेल पुरस्कार देखील पटकावला. नोबल पारितोषिक मिळवणारे ते पहिले भारतीय व आशियाई होते.

सी व्ही रमण हे हुशार व चतुर विद्यार्थी होते. त्यामुळे त्यांचं शैक्षणिक आयुष्य अतिशय सुखात गेलं. सी वि रमण यांनी त्यांच्या प्राथमिक शाळेची सुरुवात अल्मा मेटर युनिव्हर्सिटी ऑफ मद्रास इथून झाली. सी व्ही रमण यांचे घराणं उच्चशिक्षित होतं घरातील प्रत्येक सदस्याने चांगला शिक्षण घेतलं होतं.

इतकच नव्हे तर स्वतः सी व्ही रमण यांचे वडील प्राध्यापक होते. सी वि रमण यांची इंग्रजी शिकवणी त्यांच्या वडिलांकडे चालू असायची. रमण यांनी मॅट्रिकची परीक्षा अकरा वर्षाचे असताना दिली आणि त्यामध्ये ते उत्तीर्ण देखील झाले. अल्मा मेटर युनिव्हर्सिटी ऑफ मद्रास इथूनच सी व्ही रमण यांनी त्यांचे महाविद्यालयीन शिक्षण पूर्ण केलं. सी वि रमण यांनी बी.ए. मध्ये पहिला स्वर्ण पदक १९०५ मध्ये प्राप्त केलं.

• नक्की वाचा: होमी भाभा यांची माहिती 

वैयक्तिक आयुष्य

सी वी रमन हे तलक बुद्धीचे मनुष्य होते. ज्यांनी त्यांच्या बुद्धिमत्तेच्या जोरावर संपूर्ण जगाला एक महत्वपूर्ण संशोधन मिळवून दिलं. सी व्ही रमण यांच शैक्षणिक वर्ष संपल्यानंतर त्यांनी कोलकत्ता येथे इंडियन फायनान्स सर्विस मध्ये असिस्टंट अकाउंटंट म्हणून नोकरी केली. त्यांच्या शिक्षणावर असलेला दृढ विश्वास त्यांना शांत बसून देत नव्हता त्यांना काहीतरी मोठं करून दाखवायचं होतं.

त्यामुळे या नोकरीच्या माध्यमातूनच त्यांची ओळख इंडियन असोसिएशन फॉर दि अप्लायन्सेस ऑफ सायन्स या संशोधन शाखेशी झाली. या शाखेद्वारे त्यांना स्वतःचे खाजगी शोध लावण्याची परवानगी मिळाली तिथूनच पुढे सी व्ही रमण यांची शास्त्रज्ञ या क्षेत्राकडे वाटचाल सुरू झाली. १९१७ मध्ये सी वि रमण यांची निवड भौतिकशास्त्राचे प्राध्यापक म्हणून करण्यात आली.

कलकत्ता विद्यापीठांमधील राजाबाजार विज्ञान महाविद्यालयात आशुतोष मुखर्जी यांनी सी वि रमण यांना विज्ञानाबद्दल असलेली आवड बघून तसेच भौतिकशास्त्राचे असलेले ज्ञान या दोन गोष्टींच्या बळावर त्यांची प्राध्यापक म्हणून नेमणूक केली. पुढे जाऊन सी वी रमण यांच्या रामण प्रभाव या शोधाची ख्याती जगभर झाली.

बेंगलोर मधील इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स मध्ये १९३३ साली सी वि रमण यांना पहिले भारतीय संचालक बनण्याचा अधिकार मिळाला. सी वि रमण यांनी बंगलोर मध्ये इंडियन अकॅडमी ऑफ सायन्स ची स्थापना केली. शेवटच्या काळामध्ये सी वि रमण त्यांनी १९४८ मध्ये स्थापन केलेल्या रमण रिसर्च इन्स्टिट्यूटमध्ये काम करत होते.

• नक्की वाचा: भारतीय शास्त्रज्ञांची माहिती 

त्यांच्या आयुष्याचा शेवटच्या काळामध्ये रमण रिसर्च इन्स्टिट्यूटमध्ये काम करत होते. तसं सी वी रमन यांच्या आयुष्य प्रयोगशाळांमध्ये वेगवेगळ्या प्रकारचे संशोधन करण्यामध्ये गेलं. त्यांनी अखेरचा श्वास देखील प्रयोगशाळेमध्ये घेतला. रमण रिसर्च इन्स्टिट्यूटमध्ये काम करत असताना त्यांना हृदयविकाराचा झटका आला. २१ नोव्हेंबर १९७० या दिवशी रमण यांचा रुदय विकारामुळेम

 निधन झालं. वयाच्या ८२ व्या वर्षी सी वी रमन यांचे निधन झालं. सी वि रमण यांनी त्यांच्या आयुष्यातील महत्त्वपूर्ण वर्ष विज्ञान क्षेत्रामध्ये व्यतीत केली आणि त्यांच्या अपार कष्टां मुळे त्यांनी भारतासह जगाला विज्ञान क्षेत्रामध्ये एका वेगळ्या पातळीवर नेऊन ठेवलं. त्यांच्या याच कार्यामुळे भारतात सी वि रमण यांचा जन्मदिवस राष्ट्रीय विज्ञान दिवस म्हणून साजरा केला जातो.

सि व्ही रमण यांचा रमण इफेक्ट म्हणजेच रामण प्रभाव हा प्रयोग संपूर्ण जगभरात नावाजला गेला. ज्यामुळे सी व्हि रमण यांची विज्ञान क्षेत्रामध्ये वाह! वाह!झाली. सी व्हि रमण यांनी वैज्ञानिक क्षेत्रात केलेल्या योगदानामुळे व लावलेल्या वेगवेगळ्या शोधांमुळे आपल्या भारताला व जगाला भविष्यात प्रगती करण्यासाठी कलाटणी मिळाली.

यामुळे सी व्ही रमण हेदेखील संपूर्ण जगातील महान शास्त्रज्ञांनाच्या यादीमध्ये समाविष्ट झाले. त्यांच्या वैज्ञानिक क्षेत्रातील कार्यामुळे सी व्ही रमण यांना सन्मानित करण्यात आलं. त्यातीलच काही विशेष सन्मान व पुरस्कार म्हणजे १९२४ मध्ये सी व्ही रमण यांना लंडनमधील रॉयल सोसायटीमध्ये सदस्य बनण्याची संधी मिळाली.

२८ फेब्रुवारी १९२८ या दिवशी सी वि रमण यांचा रमन इफेक्ट हा शोध संपूर्ण जगामध्ये सादर करण्यात आला. आणि ज्याला पुढे जाऊन संपूर्ण जगभरामध्ये खूप प्रसिद्धी देखील मिळाली. या दिवसाचं भारतामध्ये एक विशेष महत्त्व मानलं जातं. म्हणूनच हा दिवस भारतामधील राष्ट्रीय विज्ञान दिन म्हणून साजरा करण्यात येतो.

१९२९ मध्ये विज्ञान काँग्रेसच्या सोळाव्या सत्राराचे अध्यक्ष पद c.v. रमान यांच्याकडे होते. याच वर्षामध्ये सी वि रमण यांना वेगवेगळ्या विद्यापीठाद्वारे त्यांनी लावलेल्या शोधा साठी सन्मानित करण्यात आले होते. १९३० मध्ये रमण यांचा रामन इफेक्ट हा शोध नोबेल पुरस्कारासाठी नामांकित करण्यात आला होता. व सी वि रमण यांना या शोधा करता नोबेल पुरस्कार देखील जाहीर झाल.

हे पुरस्कार मिळवणारे सी व्ही रमण हे पहिले आशियाई शास्त्रज्ञ होते. भारतामध्ये भारतरत्न हा पुरस्कार सर्वात उत्कृष्ट मानला जातो. १९५४ मध्ये सी वी रमन यांच्या कर्तुत्ववान कार्या साठी भारतरत्न हा पुरस्कार सी व्ही रमण यांना प्रदान करण्यात आला. १९५७ साली सी वि रमण यांनी लेनिन शांतता पुरस्कार देखील पटकावला.

आम्ही दिलेल्या माहितीमध्ये dr cv raman information in marathi language काही चुकीचे आढळल्यास आपण तत्काळ आम्हाला comment box आणि email लिहून कळवावे तुम्ही दिलेली माहिती योग्य असल्यास आम्ही त्यामध्ये नक्की बदल करू.

मित्रानो तुमच्याकडे जर information of cv raman in marathi म्हणजेच “डॉक्टर सी व्ही रामन यांची माहिती” cv raman info in marathi यांच्याबद्दल अधिक माहिती असेल तर आम्हाला कंमेंट बॉक्स मध्ये कळवा ती योग्य असल्यास आम्ही ते या information about scientist cv raman in marathi language   या article मध्ये upadate करू. मित्रांनो हि raman effect in marathi माहिती जर तुम्हाला आवडली असेल तर तुमच्या मित्र मंडळींमध्ये Share करायला विसरू नका धन्यवाद  अधिक माहितीसाठी भेट द्या : इनमराठी.नेट

Share this:

1 thought on “डॉक्टर सी व्ही रामन यांची माहिती cv raman information in marathi”.

National Science Day is celebrated in India to commomerate the discovery of Raman effect published globally on 28th Feb 1928. But not as a birthday of Dr C V Raman. Remember Birthday of C V Raman is 7th November 1888. Please kindly requesting to correct information in Marathi medium artical here. Thanking you SURESH PHALAKE A C S College Palus, Dist-Sangli.

Leave a Comment उत्तर रद्द करा.

पुढील वेळेच्या माझ्या टिप्पणी साठी माझे नाव, ईमेल आणि संकेतस्थळ ह्या ब्राउझरमध्ये जतन करा.

Notify me of follow-up comments by email.

Notify me of new posts by email.

Biography in Marathi

सी व्ही रमण यांची माहिती

सी व्ही रमण यांची माहिती भारतामध्ये नव्हे तर संपूर्ण आशिया मध्ये भौतिक शास्त्र मध्ये पहिले नोबेल पारितोषिक मिळवणारे भारतीय चंद्रशेखर व्यंकटरमण म्हणजेच ( C.V. Raman ) हे आहे ज्यांनी प्रकाश संबंधी संशोधन करून नोबेल पुरस्कार प्राप्त केला होता.

डॉक्टर सी व्ही रमण यांनी आपल्या संशोधनातून संपूर्ण जगाला आश्चर्यचकित करून ठेवले त्यांनी मांडलेला प्रकाशाच्या सिद्धांतामुळे जगाला एक नवी दिशा मिळाली. आणि त्यांच्या या शोधाला Raman Effect या नावाने ओळखले जाऊ लागले.

सी व्ही रमण यांचा जन्म 7 नोव्हेंबर 1888 मध्ये तिरुचिरापल्ली मद्रास प्रेसिडेन्सी तामिळनाडू भारतामध्ये झाला त्यांचे वडील चंद्रशेखर आयर भौतिकशास्त्र आणि गणिताचे अभ्यासक होते ते विशाखापट्टणम येथे महाविद्यालयांमध्ये प्राध्यापक म्हणून कार्य करत होते. त्यांचे कुटुंब खूपच शिक्षित कुटुंब होते त्यांच्या कुटुंबामध्ये संगीताचा वारसा होतं सी व्ही रमण यांना घरूनच विज्ञान, संस्कृती, संगीत इत्यादीचे ज्ञान मिळाले होते.

शाळेमध्ये असताना रमण हे नेहमीच वर्गामध्ये पहिले येत असत. त्यांच्या वडिलांनी त्यांना इंग्लिश शिकवले होते. सी व्ही रमण हे खूपच अभ्यासू वृत्तीचे होते यांना खेळण्यांमध्ये अजिबात रस नव्हतं त्यांना फक्त निसर्गाची जास्त आवडते त्यांना निसर्गाचे रहस्य जाणून घेण्या मध्ये खूप आनंद मिळत असे.

त्यांनी 1905 मध्ये बीए मध्ये पहिले सुवर्णपदक मिळवले आणि भौतिकशास्त्र मधून परीक्षा पास झाले आणि याच वर्षी त्यांनी भारतीय वित्त विभागाच्या परीक्षेमध्ये सहाय्यक अकाउंट जनरल पदावर नियुक्त झाले.

1910 मध्ये वडिलांच्या मृत्यूनंतर ते प्रेसिडेन्सी कॉलेजच्या प्रयोगशाळेत कार्यरत राहिले. आणि तेच काम करत असताना त्यांनी स्पंदने आणि ध्वनिच्या कंपन्याची सिद्धांत याच्यावर संशोधन करण्यास सुरुवात केली.

त्यांनी वायोलिन आणि सितार तसेच हार्मोनिक संगीत वाद्य वर देखील लेख लिहिले जे इंग्लंड मध्ये खूप प्रसिद्ध झाले. कलकत्ता विद्यापीठातील त्यांच्या कौशल्यामुळे त्यांना भौतिकशास्त्राचे प्राध्यापक म्हणून नियुक्त करण्यात आले. त्यांना भारतीय विज्ञान काँग्रेसचे सचिव म्हणून पद देण्यात आले

1921 मध्ये त्यांनी लंडनमध्ये रुदरफोर्ड आणि जे जे थॉमसन यांची भेट घेतली आणि त्यांचे प्रयोग व निकाल तेथील रॉयल सोसायटीच्या मासिकांमध्ये प्रसिद्ध झाले परत जाताना त्यांनी प्रवास दरम्यान पाण्याच्या निळ्या रंगाचा अभ्यास केला आणि अभ्यासात असा निष्कर्ष निघाला की पाण्याला निळेपण त्याच्या सावलीमुळे नव्हे तर पाण्याच्या रंगामुळे येत आहे तर यापूर्वीच्या शास्त्रज्ञांनी असे निष्कर्ष काढला होता की पाण्याला निळा रंग आकाशाच्या सावलीमुळे निर्माण होतो आपल्या विस्तृत संशोधनामुळे त्यांनी हे सिद्ध केले की जेव्हा प्रकाश वाळूचे कण असलेल्या माध्यमातून जातो तेव्हा ते इकडे तिकडे विखुरलेले असतात.

जेव्हा प्रकाश द्रव्य पदार्थातून जातो तेव्हा ती बता आणि लाट या दोन्ही लांबीमध्ये घट होते या आधारावर विखुरलेल्या प्रकाशाचे यंत्र मोजून त्यांनी जगाला याबद्दल माहिती दिली.

एक मार्च 1928 मध्ये त्यांनी दक्षिण भारतीय विज्ञान असोसिएशन बेंगलोर मधील वैज्ञानिकांच्या प्रकाशाच्या संबंधित साहित्य सादर केले.

1930 मध्ये जगभरात त्यांच्या संशोधनाची प्रशंसा झाली आणि त्यांना यावर्षी नोबल पारितोषिक देण्यात आले.

• Galileo Biography in Marathi Language

नोबेल पारितोषिक मिळण्यासाठी हे कुटुंब स्टॉकहोम येथे गेले. त्यांनी अल्कोहोलिक पातळ पदार्थांवरचा प्रयोग देखील दाखविला.  सी व्ही रमण शरीरातून अत्यंत कमकुवत असूनही आत्मविश्वास, दृढनिष्ठ, कठोर परिश्रम करणारा, स्वभावाने नम्र, साधेपणाने, संस्कारी, परोपकारी, देवाशी एकनिष्ठ आणि श्रेष्ठ वक्ते असलेले जीवन जगले .  सी व्ही रमण यांना भारत आणि परदेशात अनेक पुरस्कारांनी गौरविण्यात आले.

सी व्ही रमण एक न्याय्य व कठोर प्रशासक होता. स्वाभिमान, उत्कृष्ट शैक्षणिक गुण असलेले महान वैज्ञानिक होते. गांधी, नेहरू आणि पटेल हे त्यांचे प्रशंसक होते. ते रमण संशोधन संस्थेचे सचिवही होते. 21 नोव्हेंबर 1970 रोजी सकाळी या जगाला निरोप दिला. 

28 फेब्रुवारी 1928 रोजी रमन इफेक्ट नावाच्या त्यांच्या प्रसिद्ध शोधामुळे राष्ट्रीय विज्ञान दिन अजूनही 28 फेब्रुवारी रोजी भारतभर साजरा केला जातो.

7 thoughts on “सी व्ही रमण यांची माहिती”

• Pingback: Galileo Biography in Marathi Language | Biography in Marathi
• Pingback: Leonardo Da Vinci Marathi Mahiti | Biography in Marathi
• Pingback: Har Gobind Khorana Biography | Biography in Marathi
• Pingback: Marie Curie Information In Marathi | Biography in Marathi
• Pingback: Meghana Erande Biography | Biography in Marathi
• Pingback: Charles Darwin Information in Marathi | Biography in Marathi
• Pingback: भारत देश महान निबंध मराठी | Bharat Desh Mahan Nibandh Marathi – Information Marathi

Leave a Comment Cancel reply

Save my name, email, and website in this browser for the next time I comment.

सी व्ही रमण यांची माहिती CV Raman Information In Marathi

सीव्ही रमण यांचे संपूर्ण नाव सर चंद्रशेखर वेंकट रमण असे आहे. सीव्ही रमण भारतीय भौतिक शास्त्रज्ञ होते. ज्याने १९३० मध्ये भौतिकशास्त्रासाठी, प्रतिष्ठित असलेला नोबेल पारितोषिक प्राप्त केला. यानंतर १९५४ मध्ये त्यांना भारत सरकारने, भारतातील सर्वश्रेष्ठ पुरस्कार भारतरत्न देऊन गौरवीत केले.

पंधरा वर्ष म्हणजेच, १९३३ ते १९४८ च्या दरम्याने सीव्ही रमण हे कलकत्ता विद्यापीठामध्ये प्राध्यापक म्हणून कार्यरत होते. त्यानंतर त्यांनी इंडियन अकॅडमी ऑफ सायन्स संचालक पद हाती घेतले. सायन्स असोसिएशनचे ते अध्यक्ष सुद्धा होते. आज तेच असोसिएशन विज्ञान संघटना म्हणून ओळखली जाते.

आजच्या लेखाद्वारे आम्ही आपणास सीव्ही रमण यांच्या बद्दल माहिती दिलेली आहे. ही माहिती जाणून घेण्यासाठी हा लेख शेवटपर्यंत नक्की वाचा.

Table of Contents

सीव्ही रामन यांचा जन्म

आजपर्यंत फक्त एका भारतीय शास्त्रज्ञाला नोबेल पारितोषिक मिळाले आहे हे पारितोषिक त्यांच्या प्रकाश विकरणच्या सिद्धांतासाठी मिळाले होते. त्याच्या सिद्धांताला जागतिक मान्यता मिळाली.

त्या महान शास्त्रज्ञाचा जन्म मद्रासी इलाख्यातील तिरुचिरापल्ली, तामिळनाडू या प्रसिद्ध शहरात दि. ०७ नोव्हेंबर १८८८ रोजी झाला. वडिलांपासून धैर्य व आईकडून उत्कटता व चिकाटी या गुणांचा योग्य मिलाप रामन यांच्यातही झाला. एक हुशार व बुद्धिमान विद्यार्थी म्हणून लवकरच त्यांची ख्याती झाली.

सीव्ही रामन यांचे शिक्षण

वयाच्या बाराव्या वर्षी सन १९०० मध्ये रामन मॅट्रिकची परीक्षा पास झाले. चौदाव्या वर्षी ते इंटरची परीक्षा उत्तीर्ण झाले. इतक्याला अन्वयात उच्च परीक्षा दिल्याबद्दल, त्यांचे सर्वत्र कौतुक होऊ लागले. पुढील शिक्षणासाठी ते मद्रास येथे आले व प्रेसिडेन्सी कॉलेजात दाखल झाले.

हे वाचा –

• होमी जहांगीर भाभा माहिती मराठी
• थॉमस एडिसन माहीती मराठी
• जगदीश चंद्र बोस माहिती मराठी
• आर्यभट्ट माहिती मराठी

गंमत म्हणजे एका प्राध्यापकास चुकून, हा छोटा मुलगा कॉलेजमध्ये आला असावा असे वाटले. तेव्हा रामन यांनी निर्भयपणे सांगितले की, मी चुकून येथे आलो नसून, या वर्गात माझे नाव दाखल केले आहे, म्हणून आलो आहे. या छोट्या मुलाबद्दल कौतुक वाटत असतानाच, बीए च्या पदवी परीक्षेत पहिल्या वर्गात पाहिले आले.

पदार्थ विज्ञान शास्त्र मध्ये त्यांना सर्वाधिक गुण मिळाले व त्यांनी सुवर्णपदक पटकावले. एमएच्या परीक्षेतही त्यांनी प्रथम श्रेणीत प्रथम क्रमांक पटकावला. आपल्या मनाविरुद्ध घरच्या मंडळींच्या दबावामुळे ते हिंदुस्थान सरकारच्या खात्याच्या परीक्षेत बसले. आश्चर्य म्हणजे या परीक्षेत ते सर्व भारतात पहिले आले.

सीव्ही रमण यांचे वैयक्तिक जीवन

०६  मे १९०७ मध्ये सीव्ही रामण यांचे लग्न लोकसुंदरी अम्माला यांच्यासोबत करण्यात आले. लोकसुंदरी या वीणा अतिशय अप्रतिम वाजवायच्या. ज्यामुळे सीव्ही रमण यांनी लोकसुंदरी अम्माला यांना लग्नाचा प्रस्ताव दिला.

लग्न झाल्यानंतर सीव्ही रामन रमण व लोकसुंदरी यांना दोन अपत्य झाली. एका मुलाचे नाव चंद्रशेखर तर दुसऱ्या मुलाचे नाव राधाकृष्णन असे होते. राधाकृष्णन हे खगोलशास्त्रज्ञ होते .

सीव्ही रामन यांची कारकीर्द

कलकत्त्यात प्रमुख डेप्युटी अकाउंटंट जनरल म्हणून नेमणूक झाली. परंतु या लठ्ठ पगाराच्या नोकरीत त्यांचे मन लागेना. मात्र त्यांनी आपले पदार्थ विज्ञानातील संशोधन सुरूच ठेवले. त्याच सुमारास अन्य पोट जातीतील लंका सुंदर नावाच्या तरुणीची विवाहबद्ध झाले.

एकदा डॉक्टर रामन जहाजाने इंग्लंडला जात होते. तेव्हा त्यांनी पाहिले की, समुद्राचे पाणी निळे दिसते. परंतु, त्यांनी एका ग्लासात ते पाणी घेतले असता, ते रंगहीन असल्याचे त्यांना आढळून आले. त्यातच त्यांनी संशोधन केले.

प्रकाश जेव्हा वेगवेगळ्या माध्यमातून जात असतो, तेव्हा त्याच्या तरंग लांबीत वाढ होते किंवा तरंग लांबी कमी होते. याचा सिद्धांताला प्रकाशाचे विकीकरण असे म्हणतात.

यालाच प्रकाशाचे अनियमित परावर्तन असेही म्हणतात. या सिद्धांताने त्यांना जागतिक दर्जाचे संशोधन म्हणून मान्यता मिळवून दिली आणि त्यांची नोबेल पारितोषकासाठी निवड झाली.

राष्ट्रीय विज्ञान दिवस

• २८ फेब्रुवारी विज्ञान दिन विज्ञान म्हणजे असे ज्ञान की ज्यामुळे अश्मयुगातील माणूस आज डिजिटल युगात येऊन पोहोचला आहे. माणसाने जी काही स्वप्न त्याच्या जीवितसाठी किंवा भौतिकासाठी पाहिली की, प्रत्यक्षात आणण्याची ताकद उपयोगात आलेले ज्ञान म्हणजेच विज्ञान.
• विज्ञान म्हणजे निरीक्षण व चिकित्सक प्रयोगातून, पद्धतशीर आणि तर्कसुसंगत माहिती मिळवणे. अर्थात जसे  मुले आजूबाजूच्या गोष्टी घटना याचे निरीक्षण करता आणि त्याबद्दल अचूक प्रश्न विचारून ज्ञान मिळवता.
• १९८७  सालापासून भारतामध्ये २८ फेब्रुवारी हा दिवस रामनांचे संशोधन आणि त्यांचे विज्ञान प्रसाराचे कार्य याच्या स्मरणार्थ राष्ट्रीय विज्ञान दिन म्हणून साजरा केला जातो. भारतीय शास्त्रज्ञ डॉक्टर सीव्ही रामन यांना १९३१ साली नोबेल पारितोषिक मिळाले. त्या सणाची आठवण म्हणून, भारत सरकारने २८ फेब्रुवारी हा दिवस राष्ट्रीय विज्ञान दिवस म्हणून साजरा करण्याचे ठरविले. भारत सरकारने ही त्यांना भारतरत्न देऊन, उचित गौरव केला. २८ फेब्रुवारी हा दिवस त्यांच्या स्मरणार्थ साजरा केला जातो.

सीव्ही रमण यांचे महत्त्वाचे शोध

• सीव्ही रामन यांचा जन्मदिवस ०७ नोव्हेंबर १८८८ आणि मृत्यू दिनांक आहे, २१ नोव्हेंबर १९७०. २८ फेब्रुवारीला सीव्ही रामन यांच्या स्मरणार्थ, संपूर्ण भारतभर विज्ञान दिन साजरा केला जातो. याचे कारण आहे, रामन इफेक्ट हा त्यांचा शोध निबंध जगापुढे सादर केला होता. भौतिक शासनातील अत्यंत महत्त्वपूर्ण अशा प्रकाशाच्या विकरण संबंधीचे संशोधन करणारे आणि या विषयाचा वैशिष्ट्यपूर्ण शोधनिबंध जागतिक पातळीवर सादर करणारे हे पहिले आशियाई शास्त्रज्ञ ठरले.
• त्याबद्दल त्यांना १९३० साली नोबेल पुरस्कारही प्राप्त झाला. अजरामर झालेल्या शोधाची कहाणी फारच मनोरंजक आहे. भौतिक विषयाचे प्राध्यापक या नात्याने रामन परदेशात एका संमेलनात भाग घेण्यासाठी मेडिटेरियन समुद्रा मार्गे निघाले होते, प्रवासात वेळ जावा म्हणून त्यांनी सवयीप्रमाणे पॉकेट स्पेक्ट्रोस्कोप यासारखी उपकरणे बरोबर घेतली होती आणि प्रयोग चालूच होते. असाच प्रयोग चालू असताना त्यांच्या लक्षात आले की, समुद्राच्या निळ्याशार रंगामागे पाण्याच्या थेंबाद्वारे, होणाऱ्या सूर्यप्रकाशाचे विक्रीणच कारणीभूत आहे. कलकत्त्यास परतल्यावर त्यांनी यावर सखोल संशोधन सुरू केले आणि चार वर्षाच्या अथक परिश्रमानंतर त्यांनी जगमान्य रमण प्रभाव जगासमोर आणला.
• म्हणजे एक प्रकारचे, प्रकाशाचे विक्रीण हा एक दृश्य परिणाम आहे. यामध्ये प्रकाश किरण विशेषतः मनोक्रमातिक लाईट जेव्हा एखाद्या मोलेक्युल म्हणजे रेणु वर पडते, तेव्हा सामान्य तरंग लांबी म्हणजे वारंवारता ठेवते, तर त्या प्रकाश किरण मधून, प्रवेश करण्यापूर्वी मधून बाहेर पडल्यानंतरची, एनर्जी दोन्ही समान असते.यालाच रामन इफेक्ट किंवा रामन केटरिंग असे म्हणतात.
• म्हणजे एखाद्या वस्तूवर प्रकाश टाकला असता, त्याचे परावर्तन होते. या परावर्तनाची प्रकाशामध्ये काही विशिष्ट लक्षणे असतात. परावर्तित प्रकाश किरणाची तरंग लांबी व वारंवारतेमध्ये भिन्नता आढळते. वास्तवात ही लक्षणे प्रकाश परावर्तित करणाऱ्या वस्तूची असतात.

रामन इफेक्ट्सचा व्यवहारात आणि दैनंदिन जीवनात उपयोग

• जगातील प्रत्येक वस्तू स्वतःचं असं वैशिष्ट्य बाळगून असते. त्यामुळेच आपल्याला ढोबळ मानाने दोन वस्तूंमधला फरक जाणवतो. तसाच फरक पदार्थाच्या विविध रेणूमध्ये असतो. म्हणजेच ज्याप्रमाणे प्रत्येक माणसाच्या बोटांचे ठसे हे भिन्न असतात. त्याचप्रमाणे प्रत्येक मॉलिक्युलमधून होणारे प्रकाशाच्या विक्र्णाचा परिणामही वेगळा असतो. म्हणजे त्या प्रकाश किरणाचा आणि एनर्जी ही प्रत्येक मॉलिक्युलस साठी निश्चितपणे, पूर्णतः वेगळी असते.
• त्यामुळेच आपण विशिष्ट मिश्रणातील घटक पदार्थ अगदी नेमके ओळखू शकतो. म्हणजे समजा जर तुम्हाला एखाद्या द्रावण किंवा मिस्टरी लिक्विड भरलेला ग्लास दिला आणि त्यात कोणते घटक वापरले आहे ते फक्त पाहून सांगा असे सांगितले तर, तुम्हाला ते ओळखता येतील का ? शक्य नाही. पूर्णपणे विद्राव्य असलेल्या द्रावणातून, त्यातील घटक नुसते पाहून सांगणे शक्यच होणार नाही. परंतु रामना इफेक्ट्सच्या साह्याने पदार्थाची चव, गंध न घेता त्यातील घटक अचूक ओळखता येतात.आणि त्यासाठी उपयुक्त ठरते रामण स्पेक्ट्रोग्राफी.
• आता हि रमण स्पेक्ट्रोस्कोपी नेमकं काम कसे करते ते पाहू यासाठी एक उदाहरण घेऊ समजा – आपल्या घराबाहेर एखादा सुरुंग किंवा मोठा फटका फुटला, तर या स्फोटामुळे घरातील खिडक्यांच्या काचा कंप पावतात. म्हणजेच काय तर, ध्वनीमुळे खिडक्यांच्या काचा कंप पावतात. त्यामध्येही कंपने निर्माण होतात आणि नाद घुमतो. अगदी तसेच पदार्थ हे रेणुनी बनलेले असतात. रेणू हे आकाराने अतिसूक्ष्म असतात. त्यामुळे साध्या प्रकाश किरणामुळे, देखील या रेणूंमध्ये कंपने निर्माण होतात. परंतु, रेणू अतिशय लहान असल्याने, ही कंपने, अतिशय लहान असतात. अनेक कंपनानी मिळून बनला आहे. यात जांभळ्या रंगाची कंपने वेगळी, तर लाल प्रकाशाची कंपने वेगळी, प्रत्येक पदार्थांमध्ये असलेल्या अणु रेणूंच्या रचनेत, या प्रकाशातील कुठल्या ना कुठल्या कंपन्यांशी जुळवून, घेण्याची क्षमता असते. मग ती कंपने, तात्पुरत्या स्वरूपात वस्तूमध्ये अडकतात आणि क्षणभराने ती बाहेर पडतात.
• ही कंपने मोजता आली की, वस्तूची रचना आपल्याला कळते आणि त्यामुळे पदार्थाची चिरफाड न करता देखील त्यातील घटक द्रव्य आपल्याला समजून घेता येते. वस्तूमधील निर्माण झालेल्या विक्रीणाच्या प्रकाशाची नोंद घेणे, यालाच रामनवर्णपट किंवा रामण स्पेक्टोग्राफ असे म्हणतात.
• आता संगणकाच्या सहाय्याने हा रामनवर्णपट अधिक मोठा करून, त्यातील बारकावे अभ्यासणे आपल्याला शक्य झाले आहे. लेझर किरण इलेक्ट्रॉनिक संवेदक आणि वेगाने गणिती तपासणी करणारे संगणक यामुळेच रमण वर्णपटाचे विश्लेषण अधिक सोपे जलद आणि अचूक करणे शक्य झाले आहे. यामुळे दैनंदिन आणि व्यवहारी जीवनात याच्या अनेक ठिकाणी वापर केला जात आहे. उदाहरणार्थ कृषी क्षेत्रामध्ये, कीटकनाशके बनविण्यासाठी, औषधे याचा वापर केला जातो. शेतातील पिकावर वाढणाऱ्या किट किटकांमध्ये कोणते रसायन आहे ते नेमके ओळखून त्याला मारक रसायनांचा वापर करून, कीटकनाशके तयार केली जातात. तसेच रामण परिणामांचा वापर आज वेगवेगळ्या क्षेत्रात अगदी सहज केला जात आहे. यातील अजून एक उदाहरण म्हणजे फार्मासिटिकल इंडस्ट्रीज म्हणजे औषध उद्योग, औषध गोळ्यांमधील रासायनिक घटकांचे वितरण करण्यासाठी, औषधांमधील रासायनिक घटकांचे विश्लेषण आणि प्रमाण तपासण्याकरिता, तसेच कच्च्या सामग्रीची गुणवत्ता व शुद्धता तपासण्या करीत आहे रामण परिणामांचा वापर केला जातो.

पुरातत्त्व संशोधनासाठी किंवा फॉरेन्सिक विभागातील कामांसाठी रामन इफेक्टचा वापर

• पुरातत्त्व संशोधनासाठी किंवा फॉरेन्सिक विभागातील कामांसाठी रामन इफेक्टवर आधारित उपकरणांचा वापर केला जातो. याचबरोबर यासारख्या प्रकरणांमध्ये व्यक्तीच्या रक्ताचे नमुने घेऊन, त्यातील अल्कोहोलचे प्रमाण तपासण्यासाठी, रामण इफेक्टवर आधारित तपासणी केली जाते. रामन यांच्या प्रयोगाने द्रव व वायुतील विकीरणांचा अभ्यास सहज साजरा झाला. रासायनिक रेणुच्या रचना समजण्यासाठी, रामण परिणामांचा खूप उपयोग झाला. या शोधा नंतर केवळ दहा वर्षात दोन हजाराहून, अधिक संयुगांची रचना निश्चित करणे, शक्य झाले.
• उपकरणास बारकाव्यांनी तपासणी करण्याची क्षमता मिळाल्याने, अत्यंत प्रमाणात असलेली भेसळ सुद्धा सहज ओळखता येऊ लागली. एखाद्या पदार्थांमध्ये मीठ नेमके किती प्रमाणात आहे, हे कळू लागले. तसेच पेट्रोलमध्ये किती अल्कोहोल आहे, हे ही सांगता येऊ लागले. अनेक रासायनिक क्रिया पूर्ण झाल्या आहेत की नाही, त्या रासायनिक क्रिया कोणत्या टप्प्यात आहे, हे देखील रामणवर्णपटलांच्या अभ्यासामुळे, समजू शकले. रामनवर्णपट हा अशाच प्रकारे जगाचे चित्र बदलणारा एक मोठा शोधा आहे.

सीव्ही रमण यांचा वाद

कृष्णन यांना नोबेल पारितोषिक प्राप्त झाले नाही, त्यावेळी कृष्णन हे रमण यांचे चांगले व्यावसायिक मित्र असूनही, सुद्धा त्यांच्यामध्ये वाद निर्माण झाला. याची चर्चा रामन स्पेक्ट्रोस्कोपी मध्ये करण्यात आली.

सीव्ही रमण यांना मिळालेले पुरस्कार आणि उपलब्धी

• १९३० मध्ये सीव्ही रमण यांना प्रकाश विखुरणे व रमण प्रभावाच्या शोधासाठी भौतिकशास्त्रामधील नोबेल पारितोषिक देऊन सन्मानित केले. विज्ञान क्षेत्रामध्ये नोबेल पारितोषिक मिळवणारे सीव्ही रमण हे पहिले आशियातील व्यक्ती होते. याआधी रवींद्रनाथ टागोर यांना १९१३ मध्ये साहित्याचे नोबेल पारितोषिक देऊन सन्मानित केले गेले.
• १९३४ मध्ये बंगळूर या ठिकाणी झालेल्या इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स संचालक म्हणून, सीव्ही रमण यांची नियुक्ती करण्यात आली. त्यानंतर १९०९ च्या दरम्याने जेएन टाटा यांनी भारताच्या वैज्ञानिक ज्ञानाच्या विकासासाठी, बेंगलोर मध्ये इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्सची स्थापना केली. सीव्ही रमण यांचा सर उंचावण्यात या संस्थेचा मोठा वाटा आहे. थोड्या संस्थेचे नाव जगभर झाले.
• १९२९ मध्ये इंडियन सायन्स काँग्रेसच्या सोळाव्या अधिवेशनाचे अध्यक्ष पद सीव्ही रमण यांनी भूषवले. त्यांना विविध विद्यापीठांमधून, मानद पदव्या, नाईट हुड व इतर अनेक पदव्या देऊन सन्मानित केले गेले.
• १९४७ मध्ये भारत सरकारने सीव्ही रमण यांना राष्ट्रीय व्याख्याता पद दिले.
• १९३२ मध्ये रमण आणि सुरी भगवंत यांनी स्पेन मध्ये क्वांटम फोटॉनचा शोध लावला, या शोधामध्ये दोघांनी सुद्धा एकमेकांना अतोनात सहाय्यता दिली होती.
• १९४८ मध्ये अमेरिकन केमिकल सोसायटी आणि इंडियन असोसिएशन फॉर द कल्टिवेशन ऑफ सायन्स द्वारे, रासायनिक लागवड विज्ञानामधील रमणच्या शोधांबद्दल त्यांना आंतरराष्ट्रीय पुरस्कार देऊन गौरविले.
• १९५७ मध्ये सीव्ही रमण यांना लेनिन शांतता पुरस्कार तर १९५४ मध्ये भारतरत्न पुरस्कार देऊन गौरवित केले गेले.

सीव्ही रमण यांचे प्रेरणादायी विचार

• ज्ञानाच्या शोधाबाबत सीव्ही रमण यांनी म्हटले आहे की, आपण अनेकदा शोध कुठून आणायचा या संधीचा शोध घेत असतो, परंतु आपण पाहतो की, नवीन शाखेचा विकास हा नैसर्गिक घटनेच्या सुरुवातीच्या बिंदूमध्येच दडलेला असतो.
• आधुनिक भौतिकशास्त्र बाबत सीव्ही रमण यांचे असे मत आहे की, आधुनिक भौतिकशास्त्र हे पूर्णपणे अनुघटनेच्या मूळ गृहीतकांवर आधारित असते.
• यश अपयशामध्ये सीव्ही रमण यांनी आपले मत मांडताना, असे सांगितले की, त्यांनी त्यांच्या अपयशालाच जबाबदार ठरवले आहे. जर आपण यशस्वी झालो नाही तर, आपण कधीही काहीही शिकणार नाही, अपयशातूनच आपल्याला यश मिळवण्याची प्रेरणा मिळते.
• मूलभूत विज्ञानामध्ये सीव्ही रमण यांनी आपले मत व्यक्त करताना म्हणाले की, माझा मूलभूत विज्ञानावर पूर्ण विश्वास आहे आणि ते कोणत्याही औद्योगिक उपदेशात्मक व सरकर तसेच कोणत्याही लष्करी शक्तीने प्रेरित होऊ नये.
• तुमच्या आयुष्यात कोण येईल ते तुम्ही नेहमी निवडू शकत नाही. पण तुमच्या सोबत जे घडेल त्यांच्याकडून नेहमीच शिकता येईल, ते तुम्हाला नेहमीच धडा शिकवतील.
• जर कोणी तुमच्याबद्दल, त्यांच्या पद्धतीने विचार करत असेल तर, ते त्यांच्या मनातील सर्वोत्तम जागा वाया घालवतात आणि ही त्यांची समस्या असू शकते तुमची नाही.
• आण्विक विवर्तन विषयाचे मूळ महत्व लॉर्ड रेले यांच्या सिद्धांतिक कार्यातून दिसून आले. जेव्हा आकाशाचा निळा रंग निळा दिसतो, तेव्हा तो ओळखला जातो. ज्यामध्ये त्यांनी स्पष्ट केले की, हा वातावरणातील वायुद्वारे सूर्यप्रकाशांच्या विखुरण्याचा परिणाम आहे.

सीव्ही रामन यांचा मृत्यू

नोबेल पारितोषिक विजेता राष्ट्रप्रेमी ध्येयवादी, अशा या भारतीय शास्त्रज्ञाने भारतीय विज्ञानाची विजय पताका जगभर फडकवले. अतिशय २० नोव्हेंबर १९७०  रोजी वयाच्या ८२ व्या वर्षी डॉक्टर रामन मृत्यू पावले.

सीव्ही रमण यांच्याबद्दल थोडक्यात सारांश

• सीव्ही रमण यांची माहिती जाणून घेऊ, सीव्ही रामण यांचा जन्म ०७ नोव्हेंबर १८८८ मध्ये तामिळनाडूमधील तिरुचिरापल्ली येथे व शिक्षण चेन्नईमध्ये झाले. त्यांनी कोलकाता विद्यापीठात १९१७ ते १९३३ भौतिकशास्त्राचे प्राध्यापक म्हणून काम केले. काही काळ बंगलोर मध्ये होते. १९४७ साली संशोधन संस्थेचे संचालक झाले. रमण यांचे ०६ मे १९०७ रोजी लोकासुंदरीअम्माला बरोबर लग्न झाले होते. त्यांना चंद्रशेखर आणि रेडिओ खगोलशास्त्रज्ञ राधाकृष्ण हे दोन पुत्र होते.
• रमण हे चंद्रशेखर सुब्रमण्यन यांचे काका होते. त्यांना १९३१ मध्ये चंद्रशेखर मर्यादेच्या शोधासाठी आणि तारखे उत्क्रांतीसाठी आवश्यक असलेल्या अनु प्रतिक्रियेवर त्यांनी केलेल्या त्यानंतरच्या कार्यासाठी, भौतिकशास्त्रातील नोबेल पुरस्कार १९८३ मध्ये मिळाला.
• सीव्ही रामण यांनी आयुष्यभर दगड व अन्य खनिज पदार्थांचे विस्तृत वैयक्तिक संग्रह जमा केला, आणि या खनिजांच्या प्रकाश विकिरणाच्या गुणधर्माचा अभ्यास केला. यासाठी त्यांना काही साहित्य देशभरातून व विदेशातून भेट म्हणून मिळाले. नमुन्यांचा अभ्यास करण्यासाठी हिंदू, तामिळ, भाषेचा त्यांनी अभ्यास केला. त्याने सेंटच्या इंडियन हायस्कूल मधून अनुक्रमे ११ आणि १३ वर्षाचे माध्यमिक व उच्च माध्यमिक शिक्षण पूर्ण केले.
• वयाच्या १६ वर्षी प्रेसिडेन्सी कॉलेजमधून, भौतिकशास्त्रात सन्मान आणि त्यांनी मानद विद्यापीठात पदवी परीक्षेत प्रथम क्रमांक पटकावला. पदवीधर विद्यार्थी असताना, १९६६ साली त्यांचा पहिला संशोधन पेपर प्रकाशित करण्यात आला. पुढच्या वर्षी त्यांनी एमए ची पदवी मिळवली.
• कोलकाता येथील इंडियन फायनान्स सर्विसेस मध्ये, असिस्टंट अकाउंटंट जनरल म्हणून रुजू झाले. तेव्हा ते १९ वर्षाचे होते. तेथे त्यांची इंडियन असोसिएशन फॉर द अप्लिकेशन ऑफ सायन्स या भारतातील पहिल्या संशोधन संस्थेची ओळख झाली. ज्यामुळे त्यांना स्वतंत्र संशोधन करण्याची परवानगी मिळाली आणि ध्वनी आणि ऑप्टिक्स मध्ये त्यांनी मोठे योगदान दिले.
• १९१७ मध्ये कलकत्ता विद्यापीठाच्या विज्ञान विद्यालयात अशीतोष मुखर्जी यांनी त्यांना बहुतेक शास्त्राचे पहिले प्राध्यापक म्हणून नियुक्त केले. आपल्या पहिल्या युरोप दौऱ्यात भूमध्य समुद्र पाहून त्यांना समुद्राच्या निळ्या रंगाचे वर्णन करण्याची प्रेरणा मिळाली. त्यांनी १९२६ मध्ये इंडियन जर्नल ऑफ फिजिक्सची स्थापना केली. रमण आणि कृष्ण यांनी २८ फेब्रुवारी १९२८ रोजी प्रकाश विखुरण्याची एक अभिनव घटना शोधून काढली. ज्याला त्यांनी सुधारित विकीरणे असे संबोधले. पण त्याला रमण इफेक्ट म्हणून ओळखले जाते.
• भारत सरकार तर्फे दरवर्षी राष्ट्रीय विज्ञान दिन म्हणून हा दिवस साजरा केला जातो. रमण १९३३ साली बेंगळूर येथील इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स मध्ये पहिले भारतीय संचालक बनले. तेथे त्यांनी त्याच वर्षी इंडियन अकॅडमी ऑफ सायन्सची स्थापना केली.
• त्यांनी १९४८ साली रमण रिसर्च इन्स्टिट्यूटची स्थापना केली. तेथे त्यांनी शेवटच्या काळात काम केले. त्यांच्यासाठी ते ओळखले जातात. १९३० चे भौतिकशास्त्राचे नोबेल पारितोषिक रमण यांना मिळाले होते, ऑक्टोबर १९७० च्या शेवटी रमण त्यांच्या प्रयोगशाळेत कोसळले. त्यांना रुग्णालयात घालविण्यात आले आणि डॉक्टरांनी त्यांना चार दिवस जगण्यासाठी मदत दिली. ते वाचले आणि काही दिवसांनी त्यांनी रुग्णालयात जाण्यास नकार दिला. कारण त्यांनी त्यांच्या अनुयायांनी वेढलेल्या त्यांच्या संस्थेच्या बागेमध्ये मरण पसंत केले.

सीव्ही रमण यांचा व्हिडिओ

१. सी व्ही रामन यांचे पूर्ण नाव काय?

सीव्ही रमण यांचे संपूर्ण नाव सर चंद्रशेखर वेंकट रमण असे आहे. सीव्ही रमण भारतीय भौतिक शास्त्रज्ञ होते. ज्याने १९३० मध्ये भौतिकशास्त्रासाठी, प्रतिष्ठित असलेला नोबेल पारितोषिक प्राप्त केला.

२. रामन प्रभाव म्हणजे काय आणि त्याचे महत्त्व काय?

एखाद्या वस्तूवर प्रकाश टाकला असता, त्याचे परावर्तन होते. या परावर्तनाची प्रकाशामध्ये काही विशिष्ट लक्षणे असतात. परावर्तित प्रकाश किरणाची तरंग लांबी व वारंवारतेमध्ये भिन्नता आढळते. वास्तवात ही लक्षणे प्रकाश परावर्तित करणाऱ्या वस्तूची असतात.

३. सी व्ही रामन यांचा मृत्यू कधी झाला ?

नोबेल पारितोषिक विजेता राष्ट्रप्रेमी ध्येयवादी, अशा या भारतीय शास्त्रज्ञाने भारतीय विज्ञानाची विजय पताका जगभर फडकवले. अतिशय २० नोव्हेंबर १९७०  रोजी वयाच्या ८२ व्या वर्षी डॉक्टर रामन मृत्यू पावले.

मित्रहो, आजच्या लेखाद्वारे आम्ही आपणस सीव्ही रमन यांच्या बद्दल माहिती दिली आहे. हा लेख तुम्हाला कसा वाटला हे कमेंट करून आम्हाला नक्की कळवा. लेख आवडल्यास तुमच्या इतर मित्र परीवारांसोबत नक्की शेयर करा धन्यवाद.

Leave a comment Cancel reply

Save my name, email, and website in this browser for the next time I comment.

• Privacy Policy
• Terms and Conditions

सी. व्ही. रमण माहिती मराठी | C V Raman Information in Marathi

सीव्ही रमण हे भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ होते ज्यांनी विज्ञान क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. त्यांच्या कार्याने आधुनिक विज्ञानावर प्रभाव टाकला आहे आणि शास्त्रज्ञांच्या पिढ्यांना प्रेरणा देत आहे. या लेखात, आम्ही सीव्ही रामन यांच्या जीवनाचा आणि उपलब्धींचा अभ्यास करू आणि विज्ञानाच्या जगावर त्यांच्या प्रभावाची चर्चा करू.

सी. व्ही. रमण माहिती मराठी – C V Raman Information in Marathi

Table of Contents

प्रारंभिक जीवन आणि शिक्षण

सीव्ही रमण यांचा जन्म 7 नोव्हेंबर 1888 रोजी तिरुचिरापल्ली, तमिळनाडू, भारत येथे झाला. त्याचे वडील कॉलेजचे लेक्चरर होते आणि आई गृहिणी होती. रमण हा लहानपणापासूनच हुशार विद्यार्थी होता आणि विज्ञान आणि गणितात हुशार होता. त्यांनी बी.ए. 1904 मध्ये चेन्नईच्या प्रेसिडेन्सी कॉलेजमधून भौतिकशास्त्र आणि इंग्रजी विषयात ऑनर्स पदवी मिळवली आणि नंतर मद्रास विद्यापीठात शिकायला गेले, जिथे त्यांनी भौतिकशास्त्रात पदव्युत्तर पदवी मिळवली.

संशोधन आणि शोध

सीव्ही रामन यांचे सुरुवातीचे संशोधन ध्वनीशास्त्र आणि वाद्ययंत्राच्या सिद्धांतावर केंद्रित होते. 1917 मध्ये, कलकत्ता विद्यापीठात भौतिकशास्त्राचे प्राध्यापक म्हणून काम करत असताना, त्यांनी एक महत्त्वपूर्ण शोध लावला ज्यामुळे त्यांच्या कारकिर्दीचा मार्ग बदलला. त्याने शोधून काढले की जेव्हा प्रकाश पारदर्शक पदार्थातून जातो तेव्हा तो अशा प्रकारे विखुरतो की त्याचा रंग बदलतो. या घटनेला आता रामन इफेक्ट म्हणून ओळखले जाते आणि त्यामुळे त्याला 1930 मध्ये भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक मिळाले.

रामनच्या रामन प्रभावावरील कार्यामुळे रामन स्पेक्ट्रोस्कोपी तंत्राचा विकास झाला, ज्याचा रासायनिक विश्लेषणामध्ये मोठ्या प्रमाणावर वापर केला जातो आणि औषध, भूविज्ञान आणि पुरातत्व यांसारख्या क्षेत्रात त्याचा उपयोग होतो. त्यांच्या संशोधनामुळे क्रिस्टल्सची रचना समजून घेण्यातही योगदान मिळाले आणि त्यांनी ऑप्टिक्सच्या क्षेत्रात महत्त्वपूर्ण योगदान दिले.

व्यावसायिक जीवन

सीव्ही रमण यांची पाच दशकांहून अधिक काळ पसरलेली प्रतिष्ठित व्यावसायिक कारकीर्द होती. त्यांनी कलकत्ता विद्यापीठ आणि बंगळुरू येथील इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्समध्ये भौतिकशास्त्राचे प्राध्यापक म्हणून काम केले. त्यांनी 1933 ते 1937 या काळात इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्सचे संचालक म्हणूनही काम केले. त्यांच्या संशोधनाव्यतिरिक्त, ते एक विपुल लेखक होते आणि “द न्यू फिजिक्स” आणि “व्हाय द स्काय इज ब्लू” यासह अनेक पुस्तके लिहिली.

सन्मान आणि पुरस्कार

सीव्ही रमण त्यांच्या विज्ञानातील योगदानासाठी व्यापकपणे ओळखले गेले आणि त्यांच्या संपूर्ण कारकिर्दीत त्यांना अनेक पुरस्कार आणि सन्मान मिळाले. भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिकाव्यतिरिक्त, त्यांना 1954 मध्ये भारताचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार भारतरत्न प्रदान करण्यात आला. ते लंडनच्या रॉयल सोसायटीचे फेलो, इंटरनॅशनल अॅकॅडमी ऑफ सायन्स आणि पॉन्टिफिकल अकादमी ऑफ सायन्सेसचे सदस्य होते.

CV रामन यांच्या विज्ञानातील योगदानाचा या क्षेत्रावर कायमचा प्रभाव पडला आहे आणि त्यांचे कार्य जगभरातील शास्त्रज्ञांना प्रेरणा देत आहे. रामन इफेक्टचा त्यांचा शोध अजूनही व्यापकपणे अभ्यासला गेला आहे आणि त्यांच्या संशोधनामुळे अनेक क्षेत्रात प्रगती झाली आहे. ते केवळ त्यांच्या वैज्ञानिक कामगिरीसाठीच नव्हे तर त्यांच्या शिक्षणाप्रती बांधिलकी आणि भारतातील विज्ञानाला चालना देण्याच्या त्यांच्या समर्पणासाठीही स्मरणात आहेत.

सी.व्ही.रामन यांचे विज्ञान क्षेत्रातील योगदान असंख्य आणि लक्षणीय आहे. रमन इफेक्टच्या शोधामुळे शास्त्रज्ञांनी पदार्थाच्या संरचनेचा अभ्यास करण्याच्या पद्धतीत क्रांती घडवून आणली आणि त्यांच्या कार्याचा भौतिकशास्त्रापासून औषधापर्यंतच्या क्षेत्रांवर कायमचा प्रभाव पडला. ते भारतातील एक समर्पित शिक्षक आणि विज्ञानाचे प्रवर्तक देखील होते आणि त्यांचा वारसा जगभरातील शास्त्रज्ञांच्या पिढ्यांना प्रेरणा देत आहे. सी.व्ही.रामन यांच्या जीवनावर आणि कर्तृत्वावर आपण चिंतन करत असताना, एखाद्या व्यक्तीचा विज्ञानाच्या जगावर किती खोल परिणाम होऊ शकतो याची आपण प्रशंसा करू शकतो.

• अ‍ल्बर्ट आईन्स्टाईन मराठी माहिती
• अब्दुल कलाम माहिती मराठी
• शिक्षक दिन माहिती मराठी
• स्वातंत्र्य दिन माहिती मराठी
• लोकमान्य टिळक पुण्यतिथी
• 1 मे महाराष्ट्र दिन माहिती मराठी
• डॉ बाबासाहेब आंबेडकर जयंती
• स्वातंत्र्यवीर विनायक दामोदर सावरकर माहिती
• गुड फ्रायडे मराठी माहिती
• ख्रिसमस नाताळ माहिती मराठी

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न:

सीव्ही रमण यांचे विज्ञानातील सर्वात महत्त्वाचे योगदान काय होते.

सीव्ही रमण यांचे विज्ञानातील सर्वात महत्त्वाचे योगदान म्हणजे त्यांनी रमन प्रभावाचा शोध लावला, ज्यामुळे त्यांना 1930 मध्ये भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक मिळाले.

रमन स्पेक्ट्रोस्कोपी तंत्र काय आहे?

रमन स्पेक्ट्रोस्कोपी तंत्र ही रासायनिक विश्लेषणाची एक पद्धत आहे जी पदार्थाची आण्विक रचना निर्धारित करण्यासाठी रमन प्रभावाचा वापर करते.

सीव्ही रमण यांनी भौतिकशास्त्राव्यतिरिक्त इतर कोणत्या क्षेत्रात योगदान दिले?

सीव्ही रामन यांच्या संशोधनात औषध, भूविज्ञान आणि पुरातत्व यांसारख्या क्षेत्रात अर्ज होते.

सीव्ही रमण यांना कोणते पुरस्कार आणि सन्मान मिळाले?

सीव्ही रमण यांना 1930 मध्ये भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक तसेच 1954 मध्ये भारताचा सर्वोच्च नागरी पुरस्कार, भारतरत्न, प्रदान करण्यात आला. ते लंडनच्या रॉयल सोसायटीचे फेलो, आंतरराष्ट्रीय विज्ञान अकादमीचे सदस्य आणि एक सदस्य होते. पॉन्टिफिकल अकादमी ऑफ सायन्सेसचे सदस्य.

सीव्ही रामन यांनी भारतात विज्ञानाचा प्रचार कसा केला?

सीव्ही रमण हे भारतातील विज्ञान शिक्षणाला चालना देण्यासाठी वचनबद्ध होते आणि त्यांनी भारतीय विज्ञान अकादमीच्या स्थापनेत महत्त्वाची भूमिका बजावली. त्यांनी भारतातील विज्ञान शिक्षणाचा दर्जा सुधारण्यासाठी काम केले आणि तरुणांना विज्ञान क्षेत्रात करिअर करण्यासाठी प्रोत्साहित केले.

Leave a Reply Cancel reply

Save my name, email, and website in this browser for the next time I comment.

सी व्ही रमण यांची माहिती C V Raman Information In Marathi

सी व्ही रमण यांची माहिती, जन्म व कुटुंब .

                  डॉ. चंद्रशेखर वेंकटरमण यांचा जन्म ७ नोव्हेंबर १८८८ रोजी दक्षिण भारतातील तमिळनाडूमधील त्रिश्नापल्ली नगराच्या जवळील तिरुवणिइक्कवल नामक गावात एका अय्यर परिवारात झाला. त्यांच्या आईचे नाव पार्वती अम्मल व वडिलांचे नाव श्री. रामनाथन चंद्रशेखर अय्यर होते. वडील तेथील शाळेत शिक्षक होते. त्यांच्या पूर्वजांची शेती-वाडी आणि जमीनदारी तंजौर जिल्ह्यातील अय्यमपेट जवळील एका गावात होती.

Table of Contents

                  त्यांचे सर्वच कुटुंब सुशिक्षित आणि सुसंस्कृत होते. शिक्षणासाठी तळमळणारे होते. हीच तळमळ, साहस आणि निष्ठा रमणना वारसाहक्काने मिळाली होती. त्यांच्या जन्मानंतर तीनच वर्षांनी वडिलांना विशाखापट्टणमच्या मिसेस ए. वी. एनम कॉलेजमध्ये गणित व भौतिकीचे प्राध्यापक म्हणून नियुक्ती मिळाल्याने त्यांचे सर्व कुटुंब विशाखापट्टणमला राहायला आले.

बालपण आणि शिक्षण

                  विद्यार्थी रमणला बालवयापासून अतिशय तीव्र बुद्धिमत्तेचे वरदान होते. म्हणूनच वयाच्या केवळ १२ व्या वर्षी मॅट्रिक परीक्षा अतिशय उत्तम गुणांनी तो उत्तीर्ण झाला. त्याच काळात श्रीमती अनी बेझंट अमेरिकेहून भारतात परतल्या होत्या. तेव्हा त्यांच्या धार्मिक भाषणांचा रमणच्या मनावर अतिशय खोल परिणाम झाला आणि त्याने एफ. ए. मध्ये विज्ञान विषयच सोडून दिला. 

               तेव्हाही तो प्रथम श्रेणीत उत्तीर्ण झाला. नंतर मात्र श्री. रमण यांनी बी. एस्. सी. ला भौतिक विज्ञान व गणित आदी विषय घेतले. मग सर्वांना सांगूनच टाकले की, “विज्ञानाव्यतिरिक्त दुसरा कोणताही विषय घेणार नाही.” विज्ञानाची एवढी आवड होती की बी. एस. सी. च्या संपूर्ण वर्षात जेवढे प्रयोग व प्रात्यक्षिके करायची होती, ती सर्व आणि शिवाय पुढचीसुद्धा काही दिवसांतच पूर्ण केली. ‘मग आता काय करायचं?’ प्रश्न मनात नाचू लागला. 

              डोक्यात चलबिचल सुरू झाली. शेवटी प्राचार्य नानासाहेब यांच्या लक्षात ही गोष्ट आली. तेव्हा त्यांनी श्री. रमण यांच्यावरील पाठ्यक्रमासंबंधी सर्व बंधने काढून टाकली. शिवाय नवीन प्रयोग-प्रात्यक्षिके करण्याचीही संधी उपलब्ध करून दिली. फलस्वरूप रमण संपूर्ण विश्वविद्यालयात बी. एस. सी. मध्ये सर्वप्रथम आले आणि प्रथम श्रेणीत उत्तीर्ण होणारे हे एकमात्र विद्यार्थी होते.

एम. एस. सी. आणि ‘फिलॉसॉफिकल मॅगेझिन’मध्ये लेख 

उपमहालेखागार ते महालेखागार

               नंतर वित्त विभागाच्या निवड परीक्षेत उत्तम प्रकारे उत्तीर्ण होऊन त्यांना त्यातही प्रथम क्रमांक मिळाला आणि त्यांची वित्त विभागात ‘उपमहालेखागार म्हणून नेमणूक झाली. तेव्हा कलकत्त्याला ते राहू लागले. एकदा कामावरून घरी परतत असताना बाजाराच्या रस्त्यावर ‘विज्ञानाच्या अनुशीलनार्थ भारतीय संस्थान’ अशी एक पाटी लावलेली त्यांनी पाहिली. ताबडतोब ते तिथे पोहोचले. 

               दरवाजा वाजविल्यावर श्री. आशुतोष डे यांनी दार उघडले. आतमध्ये एक मोठी प्रयोगशाळा संशोधनासाठी तयार होती. रमणना परमानंद झाला. त्यांच्या डोळ्यांत पाहून श्री. आशुतोष डेनी त्यांची भेट त्या संस्थेचे मंत्री श्री. अमृतलाल सरकार यांच्याशी घालून दिली. श्री. सरकार तर अशाच विद्यार्थ्याच्या शोधात होते. अपेक्षापूर्तीच्या समाधानाच्या आनंदात त्या प्रयोगशाळेच्या चाव्याच त्यांनी रमण यांच्या हातात सोपविल्या. त्याचा पुरेपूर वापर श्री. रमण यांनी सुरू केला. 

            सी व्ही रमण पहाटे साडेपाच वाजता प्रयोगशाळेत पोहोचायचे, तेथून पावणेदहा वाजता परतायचे. नंतर नित्यकर्म, जेवणखाण उरकून ऑफिसमध्ये जायचे. तिथले कर्तव्य प्रामाणिकपणे करून तिथून सरळ प्रयोगशाळेत जाऊन ठिय्या मारायचा आणि रात्री नऊ-दहा वाजेपर्यंत घरी परतायचे. इतक्या काटेकोर जीवनक्रमामध्ये त्यांनी भरपूर संशोधन केले. ज्यामुळे देशविदेशांत मान्यवरांमध्ये त्यांचे संशाधन पसरले. त्यांची ख्याती सर्वदूर झाली.

              साहजिकच आहे की, असा मोठेपणा ज्यांना मिळतो त्यांच्यावर जळणारी स्वार्थी, मत्सरी माणसे आजूबाजूला असतातच. त्यांनी प्रामाणिकपणे आपली ड्यूटी सांभाळून इतर वेळात संशोधनाचे काम केले होते; तरीही विघ्नसंतोषींनी त्यांचे काम असमाधानकारक असल्याच्या तक्रारी केल्याच. त्यामुळे त्यांची बदली रंगूनला केली गेली. तिकडे त्यांना वैज्ञानिक प्रयोग करता येत नव्हते तरीही त्यांनी वैज्ञानिक पुस्तकांचा अभ्यास चालूच ठेवला.

                त्यातच वडिलांच्या निधनाची बातमी आली. म्हणून ते रंगूनहून मद्रासला परतले. तिथे प्रेसिडेंसी कॉलेजच्या प्रयोगशाळेत त्यांचे संशोधन चालू राहिले. इकडे त्यांच्या कार्यालयीन कामाची विभागीय चौकशी केली गेली. त्यात निष्पन्न झाले, की यांचे ऑफिसचे काम अत्यंत परिपूर्ण व वेळच्या वेळी केले जाणारे होते. साहजिकच मग सन १९११ मध्ये ‘महालेखागार’ म्हणून नियुक्ती होऊन ते कलकत्त्याला कामावर रुजू झाले.

भौतिकीचे प्रोफेसर

                   आता इथे पुन्हा भरपूर नवनवीन प्रयोग आणि ग्रंथलेखन होत राहिले. यामुळे अत्यंत प्रभावित होऊन कलकत्ता विश्वविद्यालयाचे उपकुलपती श्री. आशुतोष मुखर्जी यांनी एका नव्या उघडलेल्या सायन्स कॉलेजमध्ये श्री. रमण यांना फिजिक्सचे प्रोफेसर म्हणून आमंत्रित केले; पण ते साशंक होते की, एवढी उच्चपदस्थ सरकारी नोकरी सोडून ते कसे येतील? पण उलट अत्यंत उत्साहाने त्यांनी ही भौतिक विषयाची प्रोफेसरकी स्वीकारली.

                   कारण तेच तर त्यांचं खरंखुरं पॅशनहोतं! तेव्हा इ. स. १९१७ पासून सी व्ही रमण  कलकत्ता विश्वविद्यालयात भौतिकीचे प्रोफेसर म्हणून काम करू लागले. आता सर्व भारतातले विद्यार्थी त्यांच्याकडे आकर्षिले गेले. श्री. रमण यांची आपल्या कामाप्रती असलेली तळमळ, निष्ठा आणि त्यांची असलेली प्रतिभा पाहून त्या महाविद्यालयाचे प्राचार्य श्री. आर्चीचाल्ड म्हणून गेले की, “विश्वविद्यालयाची शोभा ही उत्तुंग आणि आलिशान इमारती नसून, तेथील गुरू-शिष्य परंपरा आहे.”

संशोधन आणि नोबेल पुरस्कार

                 इ. स. १९२१ मध्ये कलकत्ता विश्वविद्यालयाचे प्रतिनिधी म्हणून राष्ट्रमंडळ विश्वविद्यालयाच्या एका सभेमध्ये सहभागी होण्यासाठी प्रो. रमण यांना इंग्लंडला पाठविले गेले. तिथे त्यांनी आपले संशोधनपर विचार मांडून जगभराच्या वैज्ञानिकांवर चांगलाच ठसा उमटविला. या भारत-युरोप समुद्री प्रवासादरम्यान जहाज भूमध्य सागरावरून जात असताना डेकवर उभे राहून त्यांनी अथांग जलराशीला नीलमण्याच्या कांतीसमान नजरेत साठविले. 

              मूलभूत प्रश्न मनात निर्माण झाला, ‘ पाण्याचा रंग निळा का? ‘ झाले…! सात वर्षे याच विषयावर संशोधन होत राहिले. जेव्हा इ. स. १९२८ मध्ये त्यांनी आपले हे संशोधन जगासमोर प्रकाशित केले, तेव्हा संपूर्ण विज्ञान जगतात एकच खळबळ उडाली आणि कित्येक अज्ञात प्रश्नांची उत्तरे मिळाली.

इंद्रधनुष्याचे रंग हा प्रकाशकिरणांचा एक महान चमत्कार आहे. डॉ.सी व्ही रमण यांच्या संशोधनाचा मुख्य विषय ‘प्रकाश’ हाच होता . 

प्रकाशकिरणांचे पसरणे, तरल, पारदर्शक व स्फटिकासारख्या पदार्थांमधून आरपार जाणे, नाना रंग दाखवणे वा एकाच रंगात सम्मिलित होणे, त्यातून मूळ रंगाचे ज्ञान होणे म्हणजेच प्रकाशकिरणांच्या गुणधर्माचे संशोधन व विवेचन हाच त्यांचा मुख्य विषय होता. यातूनच अणू सिद्धान्त अधिक सुलभ झाला आणि अणूंची गणना करणे शक्य झाले. हेच संशोधन ‘रमण इफेक्ट’ या नावाने मान्यता पावले आहे. यालाच भौतिक विज्ञानातील ‘नोबेल पुरस्कार’ इ. स. १९३० मध्ये मिळाला. 

               आशिया खंडात भौतिक विज्ञानात मिळालेला हा पहिला पुरस्कार होता. याचबरोबर प्रो. रमणनी ध्वनिविज्ञानाशी संबंधितही अनेक सिद्धान्त प्रतिपादित केले आहेत.

C V Raman Information In Marathi

'लेनिन पुरस्कार' व इतर संशोधन.

            सी व्ही रमण  यांच्या संशोधनाने विश्वकल्याणात भरच पडली आहे. याची जाण ठेवून रशियन सरकारने इ. स. १९५७ मध्ये त्यांना ‘लेनिन पुरस्कार’ देऊन त्यांचा सन्मान केला. तसेच इतर देशांनीही डॉ. रमण यांचा आपापल्या पुरस्काराने  सन्मान करून त्यांच्या वैश्विक कार्याची योग्य अशी दखल घेतली.

              मृत्यूपूर्वी काहीच वर्षे आधी त्यांनी डोळ्यांमधील ‘रेटिना’ संबंधी विशेष संशोधन केले; जे भौतिक विज्ञान, शरीर विज्ञान आणि मानवी मेंदू या तीन संपूर्ण वेगळ्या विषयांना एकाच वेळी स्पर्श करत होते. याद्वारे त्यांनी सांगितले की, डोळा व कॅमेरा यांची तुलना संभ्रम निर्माण करणारी आहे. मनुष्य स्वतः त्याच्या डोळ्याच्या रेटिनाचे चित्र पाहू शकतो आणि स्वतःचा डोळा कसा काम करतो हेही बघू शकतो.

          सी व्ही रमण बालवयात वाद्यांची आवड होती. त्यातही त्यांनी संशोधन केले होते. शिवाय फुलांवर प्रेम करणारा हा शास्त्रज्ञ त्यांच्या रंगांविषयीही तितकाच संशोधक होता.

सी व्ही रमण  यांनी ‘रमण संशोधन संस्थे’ची स्थापना 

इ. स. १९३३ मध्ये बंगलोरच्या ‘इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्स’ची जबाबदारी त्यांच्यावर टाकण्यात आली. त्यानंतर ते बंगलोरचेच झाले. तिथेच त्यांनी ‘रमण संशोधन संस्थे’ची स्थापना केली. तिचे ते संस्थापक-संचालक होते.

सी व्ही रमण भारतरत्न

शेवटपर्य सी व्ही रमण  हे कर्मरत, कृतिशील व संयमी जीवन जगत होते.

सन १९५४ मध्ये भारत सरकारने ‘भारतरत्न’ हा सर्वोच्च नागरी सन्मान देऊन त्यांच्या जीवनकार्याचा गौरव केला.

सी व्ही रमण स्वर्गवासी

असे जीवनसाफल्याचे समाधान सोबत घेऊन हा भारताचा महान वैज्ञानिक नरोत्तम दि. २१ नोव्हेंबर १९७० रोजी स्वर्गवासी झाला.

Leave a Comment Cancel reply

Save my name, email, and website in this browser for the next time I comment.

Recent Posts

IBPS PO पदांच्या 4455 जागांसाठी भरती ibps po notification 2024

इन्फोसिस शेअर 1% घसरले, कंपनीने ₹32,000 कोटी GST चुकवल्याची सूचना नाकारली!

pv sindhu biography पी व्ही सिंधू marathi-Hindi

Top 10 des plats les plus populaires en France ou à Paris || Meilleure cuisine traditionnelle et street food de France

माझा आवडता शिक्षक निबंध maza avadta shikshak nibandh

लाडका भाऊ योजना 2024 Ladka Bhau Yojana

आन्वी कामदार चा Instagram reel बनवताना मृत्यू झाला – Aanvi Kamdar died while making her Instagram reel

my best friend essay माझा आवडता मित्र निबंध

Olympic Games Paris 2024 ऑलिम्पिक खेळ पॅरिस 2024

virat kolhi Biography and life story विराट कोहली-8

C V Raman (सी.व्ही रमण): यांच्याविषयी संपूर्ण माहिती|राष्ट्रीय विज्ञान दिन विशेष

Table of Contents

डॉ. चंद्रशेखर वेंकटरामन: सी वी रमण

• C V Raman हे नाव तुम्ही ऐकूनच असाल,चला तर मग राष्ट्रीय  विज्ञान दिन विशेष त्यांच्याविषयी न ऐकलेल्या गोष्टी जाणून घेऊ.
• विज्ञानाने आपले जीवन किती सोपे केले आहे याचा शोध आपण कधीतरी घेतलाच पाहिजे . आज ज्या प्रकारे विज्ञान प्रगती करत आहे आणि नवीन तंत्रज्ञान विकसित होत आहे. हे शब्दात सांगणे सोपे नाही. विज्ञानाच्या मदतीने आज मानवाने अनेक शोध लावले आहेत आणि आपले जीवन चांगले बनवले आहे.विज्ञानाने निर्माण केलेल्या अनेक गोष्टी आपल्यापैकी अनेकजण रोज वापरतात यात शंका नाही.एवढेच नाही तर या माध्यमातून अशक्य गोष्टी शक्य करण्यात आपण यशस्वी झालो आहोत.
• विज्ञानाच्या मदतीने आपण अवकाशात पोहोचू शकलो आणि रोबोट आणि संगणक तयार करू शकलो. म्हणूनच विज्ञानाला आपल्या जीवनात खूप महत्त्व आहे. भारताने विज्ञान क्षेत्रातही मोठे योगदान दिले आहे. अनेक महान शास्त्रज्ञ भारतात जन्माला आले आणि त्यांनी भारताला विज्ञानाच्या क्षेत्रात ओळख मिळवून दिली आणि स्वतःची ओळख निर्माण केली. 28 फेब्रुवारी रोजी भारतात राष्ट्रीय विज्ञान दिन साजरा केला जातो. या पद्धतीत, भारतात राष्ट्रीय विज्ञान दिन का आणि कसा साजरा केला जातो ते जाणून घेऊया. राष्ट्रीय विज्ञान दिन 28 फेब्रुवारीलाच का साजरा केला जातो?

28 फेब्रुवारी हा विज्ञान दिन म्हणून का साजरा केला जातो|Why is 28 Feb celebrated as national science day?

• 28 फेब्रुवारी रोजीच आपल्या देशातील महान शास्त्रज्ञ सीव्ही रमण यांनी एक शोध लावला होता. कोलकात्यात त्यांनी हा शोध लावला. या शोधाबद्दल सीव्ही रमण(c v raman) यांना 1930 मध्ये भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक देण्यात आले आणि ते मिळवणारे ते पहिले आशियाई होते. त्यांचा शोध त्यांच्या नंतर रामन इफेक्ट म्हणून ओळखला गेला, म्हणून 1986 मध्ये, नॅशनल कौन्सिल फॉर सायन्स अँड टेक्नॉलॉजी कम्युनिकेशनने भारत सरकारला 28 फेब्रुवारी हा राष्ट्रीय विज्ञान दिवस म्हणून नियुक्त करण्यास सांगितले. भारत सरकारने 1986 मध्ये तो राष्ट्रीय विज्ञान दिन म्हणून स्वीकारला आणि घोषित केला. अशा प्रकारे पहिला राष्ट्रीय विज्ञान दिवस 28 फेब्रुवारी 1987 रोजी साजरा करण्यात आला.
• राष्ट्रीय विज्ञान दिन 1987 पासून दरवर्षी 28 फेब्रुवारी रोजी साजरा केला जाऊ लागला.

राष्ट्रीय विज्ञान दिन: महत्त्व

राष्ट्रीय विज्ञान दिनाचा मुख्य उद्देश काय आहे.

लोकांमध्ये विज्ञानाविषयी जागरुकता निर्माण करणे हा त्याचा मुख्य उद्देश आहे. यासोबतच मुलांना विज्ञान हे करिअर म्हणून निवडण्यासाठी प्रोत्साहित करावे लागेल कारण मुले हे भारताचे भविष्य आहेत याकडे दुर्लक्ष करता येणार नाही आणि अशा प्रकारे विज्ञानाची निवड करून आपल्या भावी पिढ्या विज्ञान क्षेत्रात योगदान देऊ शकतात व देऊ शकतील आणि देशाची प्रगती होईल. सामान्य लोकांना विज्ञान आणि वैज्ञानिक कामगिरीची जाणीव करून देणे हे त्याचे महत्त्वाचे उद्दिष्ट आहे.

प्रारंभिक जीवन आणि कुटुंब | Early Life and Family

• नाव: डॉ. चंद्रशेखर वेंकटरामन किंवा सी.व्ही. रमण( c v raman)
• जन्म: ७ नोव्हेंबर १८८८
• जन्म ठिकाण: तिरुचिरापल्ली, तामिळनाडू
• वडिलांचे नाव: आर. चंद्रशेखर अय्यर
• आईचे नाव: पार्वती अंमल
• जोडीदाराचे नाव: लोकसुंदरी अम्मल
• मृत्यू: 21 नोव्हेंबर 1970
• मृत्यूचे ठिकाण: बंगलोर, भारत
• डिस्कव्हरी: रमण इफेक्ट
• पुरस्कार: मॅट्युची पदक, नाइट बॅचलर, ह्यूजेस पदक, भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक, भारतरत्न, लेनिन शांतता पुरस्कार, रॉयल सोसायटीचे फेलो

कोण आहे सी.व्ही. रमण(C V Raman) व त्यांचा रमण इफेक्ट(Raman Effect)

सी.व्ही. रमण :.

• ब्रेन ट्यूमरवरील उपचाराचा शोध भारतीय शास्त्रज्ञांच्या शोधात दडलेला होता, यावर तुमचा विश्वास बसेल का? मी काय म्हणतेय ते तुम्हाला लवकरच समजेल. सी.व्ही. रमन(c v raman) इफेक्ट नावाच्या या महत्त्वपूर्ण शोधासाठी सी.व्ही. रमण यांना नोबेल पारितोषिक देण्यात आले. संपूर्ण सत्य उघड करण्यासाठी या ब्लॉगवरील संपूर्ण कथा वाचा.
• चंद्रशेखर व्यंकट रमण, म्हणजेच सी.व्ही. रमण(c v raman)यांचा जन्म तिरुचिरापल्ली, तमिळनाडू येथे ७ नोव्हेंबर १८८८ रोजी झाला. त्यांना संस्कृत आणि शिक्षण कौटुंबिक वारसा म्हणून मिळाले. रमण यांचा जन्म तामिळ ब्राह्मण कुटुंबात झाला आणि तो एक विलक्षण विद्यार्थी होता. वयाच्या १५ व्या वर्षी त्यांनी भौतिकशास्त्रात सुवर्णपदक मिळवले. त्यावेळी ब्रिटीश भारतात संशोधन सुविधा नसल्यामुळे, रमण यांना परदेशात जाऊन शिक्षण घ्यावे लागणार होते, परंतु त्यांच्या प्रकृतीच्या समस्यांमुळे तसे झाले नाही. 1907 मध्ये ते इंडियन फायनान्शियल सर्व्हिसच्या परीक्षेला बसले आणि वयाच्या 19 व्या वर्षी सहाय्यक लेखापाल म्हणून कलकत्ता येथील एका फर्ममध्ये रुजू झाले.
• पण रमण यांनी भौतिकशास्त्राशी आपला संबंध कायम ठेवला. कलकत्त्याच्या इंडियन असोसिएशन फॉर द कल्टिव्हेशन ऑफ सायन्समध्ये जे रॉयल इन्स्टिट्यूटवर आधारित होते, तेथे त्यांनी संगीत वाद्यांच्या ध्वनी कंपनांवर संशोधन सुरू केले. त्यांच्या संशोधन आणि सिद्धांतांमुळे त्यांनी नावलौकिक मिळवला एक शास्त्रज्ञ म्हणून केवळ भारतातच नाही, तर युरोपातही. सी.व्ही.रामन यांची प्रतिभा पाहून १९१७ मध्ये त्यांची कलकत्ता विद्यापीठात प्राध्यापक म्हणून नियुक्ती झाली.
• 1921 मध्ये लंडन येथे झालेल्या विद्यापीठांच्या परिषदेत सहभागी होण्याची संधीही त्यांना मिळाली. रामन यांचा पहिला परदेश दौरा त्यांचे आयुष्य बदलणार होता. प्रवास करताना त्याला भूमध्य समुद्राचे निळे पाणी दिसले. ‘समुद्राचा रंग हा आकाशाच्या रंगाचे फक्त प्रतिबिंब होता’ या भौतिकशास्त्रज्ञ लॉर्ड रेलेच्या स्पष्टीकरणाची त्याला जाणीव होती. पण या स्पष्टीकरणाशी ते  असहमत होते आणि परतीच्या प्रवासात त्यांनी त्याच्या ध्रुवीकरण करणाऱ्या निकोल क्वार्ट्ज प्रिझमने प्रकाशाच्या विखुरणाऱ्या परिणामाचा प्रयोग केला.
• नंतर, रमनने त्यांच्या प्रयोगाद्वारे असा निष्कर्ष काढला की निळा रंग पाण्याच्या आण्विक विवर्तन गुणधर्मातून येतो. त्यांनी ‘नेचर’ या प्रसिद्ध ब्रिटीश विज्ञान नियतकालिकात ‘द कलर ऑफ द सी’ असे शीर्षक असलेली एक नोंद प्रसिद्ध केली. या ब्रेकथ्रू नोटमुळे रमणला विज्ञानाच्या जगात खूप प्रसिद्धी मिळाली. त्यांनी प्रकाशावरचा प्रयोग सुरू ठेवला आणि सात वर्षांनंतर २८ फेब्रुवारी १९२८ रोजी त्यांनी किरणोत्सर्गाचा परिणाम शोधून काढला.
• जो सध्या रामन इफेक्ट म्हणून ओळखला जातो. या महान शोधाच्या सन्मानार्थ, भारत सरकार हा दिवस राष्ट्रीय विज्ञान दिवस म्हणून साजरा करते.

रमण इफेक्ट(Raman Effect) म्हणजे काय ? 

• रमन इफेक्ट म्हणजे काय? जेव्हा प्रकाश पारदर्शक माध्यमातून जातो, जसे की प्रिझम, तेव्हा तो विखुरतो. तथापि, अंदाजे दहा दशलक्ष इलेक्ट्रोमॅग्नेटिक रेडिएशनपैकी एक रेडिएशन त्याची तरंगलांबी बदलत असल्याचे आढळले.
• माध्यमाच्या रेणूला मारल्यानंतर. या बदललेल्या रेडिएशनला रामन इफेक्ट असे म्हणतात. रामन यांनी त्यांच्या सुरुवातीच्या प्रयोगांदरम्यान ही कमी वारंवारता जवळून पाहिली. नंतर, त्याने क्वार्ट्ज स्पेक्ट्रोग्राफसह ते रेकॉर्ड केले. रमन इफेक्टच्या मदतीने निळे आकाश सहज समजू शकते.
• आणि सूर्यास्त आणि सूर्योदयाच्या वेळी आकाश लाल होण्याच्या नैसर्गिक घटना. 1929 मध्ये, सी.व्ही. रामन इफेक्टचा शोध लावल्याबद्दल ब्रिटिश सरकारने रमण यांना ‘सर’ ही पदवी बहाल केली होती. तेव्हापासून त्यांना सर सी.व्ही. रमण. ख्यातनाम अमेरिकन भौतिकशास्त्रज्ञ आर.डब्ल्यू. वुड यांच्या पुढील विधानावरून क्वांटम मेकॅनिक्सच्या क्षेत्रात रामनच्या शोधाचे महत्त्व लक्षात येऊ शकते.
• ते म्हणतात, ‘प्रकाश विखुरण्याच्या घटनेचा रामनचा दीर्घ आणि संयमाने केलेला अभ्यास हा क्वांटम सिद्धांताचा एक उत्तम खात्रीलायक पुरावा आहे.’ सर सी.व्ही.(c v raman) या शोधाबद्दल रमण यांना 1930 मध्ये पारितोषिक देण्यात आले. रमण हे भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक मिळवणारे पहिले आशियाई शास्त्रज्ञ होते.
• दोन वर्षातच त्यांना नोबेल पारितोषिकासाठी पात्र मानले गेले ही मोठी कामगिरी होती. रामन इफेक्ट खूपच धक्कादायक होता, या शोधानंतर रमन इफेक्टचा भौतिकशास्त्राबरोबरच रसायनशास्त्रातही उपयोग होऊ शकतो, असे कळले. आज केवळ रामन इफेक्टमुळे मेंदूचा कर्करोग ओळखून त्यावर उपचार करता येतात आणि बॉम्ब आणि अवैध पदार्थ शोधणे शक्य झाले आहे. रामन इफेक्ट जगभरातील अनेक शोधांचा पाया बनला. केवळ भारतच नाही तर संपूर्ण जग सर सी.व्ही. रामन यांच्या अमूल्य योगदानाबद्दल ऋणी आहे.

करिअर आणि योगदान | Career and Contributions

• सीव्ही रमण हे एक अग्रणी भारतीय भौतिकशास्त्रज्ञ होते ज्यांनी विज्ञानाच्या क्षेत्रात अनेक महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. या विभागात, आम्ही त्यांची कारकीर्द आणि वैज्ञानिक कामगिरी अधिक तपशीलवार एक्सप्लोर करू, भौतिकशास्त्राच्या क्षेत्रातील त्यांच्या सर्वात महत्त्वपूर्ण शोधांवर आणि योगदानांवर प्रकाश टाकू.
• रामन इफेक्ट तेव्हापासून विश्लेषणात्मक रसायनशास्त्रातील एक महत्त्वाचे साधन बनले आहे, ज्यामुळे वैज्ञानिकांना प्रकाशाशी संवाद साधण्याच्या पद्धतीवर आधारित पदार्थांची रासायनिक रचना ओळखता येते. या क्षेत्रातील रामनच्या कार्यामुळे रमन स्पेक्ट्रोस्कोपीच्या विकासाचा मार्ग मोकळा झाला, एक शक्तिशाली विश्लेषणात्मक तंत्र जे आजही वैज्ञानिक संशोधनात मोठ्या प्रमाणावर वापरले जाते.
• रामन इफेक्टवरील त्यांच्या कार्याव्यतिरिक्त, सीव्ही रामन यांनी भौतिकशास्त्राच्या क्षेत्रात इतर अनेक महत्त्वपूर्ण योगदान दिले. त्यांनी प्रकाशाचे विखुरणे, अणु आणि आण्विक वर्णपटाचे स्वरूप आणि ध्वनी लहरींचे वर्तन यावर विस्तृत संशोधन केले. त्यांनी पदार्थांची थर्मल चालकता मोजण्यासाठी आणि क्रिस्टल्सच्या गुणधर्मांचा अभ्यास करण्यासाठी नवीन पद्धती विकसित केल्या.
• 1948 मध्ये रमन, क्रिस्टल्सच्या वर्णपटीय वर्तनाचा अभ्यास करून, क्रिस्टल डायनॅमिक्सच्या मूलभूत समस्यांकडे नवीन पद्धतीने संपर्क साधला. त्याने हिऱ्याची रचना आणि गुणधर्म, असंख्य इंद्रधनुषी पदार्थांची रचना आणि ऑप्टिकल वर्तन (लॅब्राडोराइट, मोती फेल्डस्पार, ऍगेट, ओपल आणि मोती) हाताळले. त्याच्या इतर आवडींपैकी कोलॉइड्सचे ऑप्टिक्स, इलेक्ट्रिकल आणि मॅग्नेटिक ॲनिसोट्रॉपी आणि मानवी दृष्टीचे शरीरविज्ञान हे होते.

वैयक्तिक जीवन| Personal Life

• 6 मे 1907 रोजी त्यांचा विवाह लोकसुंदरी अम्मल यांच्याशी झाला ज्यांच्यापासून त्यांना राधाकृष्णन हा मुलगा आहे.
• रमन 1948 मध्ये इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्समधून निवृत्त झाले आणि एका वर्षानंतर बंगलोर, कर्नाटक येथे रमन संशोधन संस्था स्थापन केली. त्यांनी त्याचे संचालक म्हणून काम केले आणि 1970 मध्ये, बंगलोर येथे, वयाच्या 82 व्या वर्षी त्यांचा मृत्यू होईपर्यंत ते तेथे सक्रिय राहिले.

सन्मान व पुरस्कार | Honours & Awards

• 1924 मध्ये, त्यांच्या कारकिर्दीच्या सुरुवातीस ते रॉयल सोसायटीचे फेलो म्हणून निवडले गेले आणि 1929 मध्ये त्यांना नाइट मिळाले.
• त्यांना 1930 मध्ये भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक मिळाले.
•  त्यांना 1941 मध्ये फ्रँकलिन मेडलने सन्मानित करण्यात आले.
• त्यांना 1954 मध्ये भारतातील सर्वोच्च नागरी पुरस्कार भारतरत्न देण्यात आला.
• 1957 मध्ये त्यांना लेनिन शांतता पुरस्काराने सन्मानित करण्यात आले.
• अमेरिकन केमिकल सोसायटी आणि इंडियन असोसिएशन फॉर द कल्टिव्हेशन ऑफ सायन्सने 1998 मध्ये रमणच्या शोधाला आंतरराष्ट्रीय ऐतिहासिक केमिकल लँडमार्क म्हणून मान्यता दिली.
• त्यांच्या सन्मानार्थ 1928 मध्ये रमन इफेक्टच्या शोधाची आठवण म्हणून भारत दरवर्षी 28 फेब्रुवारी रोजी राष्ट्रीय विज्ञान दिन साजरा करतो.
• 1970 मध्ये प्रयोगशाळेत काम करत असताना त्यांना हृदयविकाराचा मोठा झटका आला. 21 नोव्हेंबर 1970 रोजी रमण संशोधन संस्थेत त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला.

1) 28 फेब्रुवारी हा विज्ञान दिन म्हणून का साजरा केला जातो?

उत्तर :  28 फेब्रुवारी रोजीच आपल्या देशातील महान शास्त्रज्ञ सीव्ही रमण यांनी एक शोध लावला होता. कोलकात्यात त्यांनी हा शोध लावला. या शोधाबद्दल सीव्ही रमण यांना 1930 मध्ये भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक देण्यात आले आणि ते मिळवणारे ते पहिले आशियाई होते. त्यांचा शोध त्यांच्या नंतर रामन इफेक्ट म्हणून ओळखला जातो.

2) विज्ञान दिन कधी असतो? विज्ञान दिनाचे महत्त्व काय?

3) तुम्हाला विज्ञानाने काय समजतेतुम्ही तुमच्या स्वतःच्या शब्दात विज्ञानाची व्याख्या कशी कराल.

उत्तर:विज्ञान हे नैसर्गिक जग आणि त्याच्यातील घटनांचा अभ्यास आहे. वैज्ञानिक पद्धत वापरून, शास्त्रज्ञ डेटा गोळा करतात आणि त्याचे विश्लेषण करतात, नैसर्गिक जगाचे वर्णन आणि स्पष्टीकरण करणारे सिद्धांत विकसित करतात.

4) प्रथम राष्ट्रीय विज्ञान दिन कधी साजरा करण्यात आला?

5) राष्ट्रीय विज्ञान दिन 2024 ची थीम काय आहे, 6) c.v raman यांचे पूर्ण नाव काय आहे , leave a comment cancel reply.

Save my name, email, and website in this browser for the next time I comment.

CV Raman Information In Marathi | सीव्ही रमण माहिती मराठीत

• May 21, 2024
• Informative

तुम्ही कधी रामन इफेक्टबद्दल ऐकले आहे का? हा भौतिकशास्त्रातील एक महत्त्वाचा शोध आहे ज्यामुळे प्रकाश पदार्थाशी कसा संवाद साधतो याविषयीची आमची समज बदलली. आणि हे सर्व एका माणसाच्या तेजस्वी मनामुळे होते – सर चंद्रशेखर वेंकट रमण, ज्यांना सीव्ही रामन म्हणून ओळखले जाते.

सीव्ही रमण यांचा जन्म 7 नोव्हेंबर 1888 रोजी भारतातील तमिळनाडूमधील तिरुचिरापल्ली शहरात झाला. त्याचे वडील गणित आणि भौतिकशास्त्राचे व्याख्याते होते, म्हणून तुम्ही म्हणू शकता की कुटुंबात विज्ञानाची आवड होती. अगदी लहान मुलगा असतानाही, रमणने अलौकिक बुद्धिमत्ता दर्शविली – त्याने वयाच्या 11 व्या वर्षी त्याचे माध्यमिक शिक्षण पूर्ण केले आणि मद्रासमधील प्रतिष्ठित प्रेसिडेन्सी कॉलेजमधून अवघ्या 16 व्या वर्षी बीए पदवी प्राप्त केली!

भौतिकशास्त्रात एमए केल्यानंतर, रमण यांनी भारतीय वित्त विभागात लेखापाल म्हणून नोकरी स्वीकारली. पण त्यांचे मन नेहमी विज्ञानात होते. फावल्या वेळात ते कलकत्ता (आता कोलकाता) येथील इंडियन असोसिएशन फॉर द कल्टिव्हेशन ऑफ सायन्स येथे प्रयोग करायचे. समर्पणाबद्दल बोला!

याच काळात रमणने प्रकाशाच्या विखुरण्याच्या कामाला सुरुवात केली. 1921 मध्ये, युरोपच्या प्रवासावर असताना, ते भूमध्य समुद्राच्या निळ्या रंगाने मोहित झाले. काचेत स्पष्ट दिसत असताना समुद्र निळा का दिसला याचे त्याला आश्चर्य वाटू लागले.

या साध्या निरीक्षणामुळे रमण प्रकाशाचे स्वरूप समजून घेण्याच्या शोधात होते. आणि मुलगा, तो यशस्वी झाला का!

1928 मध्ये, रामन यांनी शोधून काढले की जेव्हा प्रकाश पारदर्शक पदार्थातून जातो तेव्हा काही विक्षेपित प्रकाश त्याची तरंगलांबी आणि मोठेपणा बदलतो. ही घटना “रामन इफेक्ट” किंवा “रामन स्कॅटरिंग” म्हणून ओळखली जाऊ लागली.

काय मोठी गोष्ट आहे, तुम्ही विचारता? बरं, रामन इफेक्टने हे सिद्ध केले की प्रकाश रेणूंद्वारे विखुरलेला असताना त्याचा “रंग” बदलू शकतो, जे त्या काळातील प्रचलित वैज्ञानिक विश्वासांच्या विरोधात होते. हा एक क्रांतिकारी शोध होता ज्याने 20 व्या शतकातील सर्वात महान वैज्ञानिक विचारांपैकी एक म्हणून रामनची स्थिती दृढ केली.

रमणच्या शोधामुळे त्यांना 1930 मध्ये भौतिकशास्त्रातील नोबेल पारितोषिक मिळाले , ज्यामुळे ते विज्ञानातील प्रतिष्ठित पुरस्कार प्राप्त करणारे पहिले आशियाई आणि भारतीय बनले. त्यांना 1929 मध्ये ब्रिटीश साम्राज्याने नाईट देखील दिले होते आणि 1954 मध्ये त्यांना भारताचा सर्वोच्च नागरी सन्मान, भारतरत्न मिळाला होता.

पण रामन यांचे योगदान त्यांच्या नोबेल विजेत्या शोधापेक्षाही खूप जास्त आहे. कलकत्ता विद्यापीठात प्राध्यापक म्हणून आणि नंतर बंगलोरमधील इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्सचे संचालक म्हणून त्यांनी तरुण भारतीय शास्त्रज्ञांच्या पिढ्यांना मार्गदर्शन आणि प्रेरणा दिली.

रमण हे भारतातील वैज्ञानिक संशोधन आणि शिक्षणाचे उत्कट वकील होते. भारत विज्ञान क्षेत्रात जागतिक नेता बनू शकतो यावर त्यांचा ठाम विश्वास होता आणि त्यांनी देशभर संशोधन संस्था आणि वैज्ञानिक संस्था उभारण्यासाठी अथक परिश्रम घेतले.

रामन यांच्या सर्वात चिरस्थायी वारशांपैकी एक म्हणजे रामन संशोधन संस्था, ज्याची त्यांनी १९४८ मध्ये बंगलोर येथे स्थापना केली. ही संस्था आजही वैज्ञानिक संशोधनातील उत्कृष्टतेचे केंद्र आहे.

वैयक्तिक नोंदीनुसार, रामन हे त्यांच्या कुशाग्र बुद्धिमत्तेसाठी, तेजस्वी आवाजासाठी आणि विज्ञानासाठी बिनधास्त समर्पणासाठी ओळखले जात होते. त्यांचे जीवनापेक्षा मोठे व्यक्तिमत्त्व होते आणि त्यांची व्याख्याने मंत्रमुग्ध करणारी होती असे म्हटले जाते – ते तासन्तास श्रोत्यांना मंत्रमुग्ध करू शकत होते!

रामन यांनी त्यांचे वैज्ञानिक कार्य त्यांच्या वृद्धापकाळापर्यंत चालू ठेवले. इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ सायन्समधून निवृत्त झाल्यानंतरही ते रमण संशोधन संस्थेत संशोधनात सक्रिय राहिले. 21 नोव्हेंबर 1970 रोजी वयाच्या 82 व्या वर्षी त्यांचे निधन झाले.

आज, रमणचा वारसा त्यांच्या शोधांच्या असंख्य अनुप्रयोगांमध्ये जिवंत आहे. फार्मास्युटिकल्समधील रेणू ओळखण्यापासून ते स्फोटके आणि अंमली पदार्थ शोधण्यापर्यंत सर्व गोष्टींमध्ये रामन प्रभाव वापरला जातो. प्रत्येक वेळी जेव्हा तुम्ही स्पेक्ट्रोमीटर पाहता तेव्हा तुम्ही उपकरणाच्या एका तुकड्याकडे पहात असता जे रमनच्या प्रतिभाशिवाय अस्तित्वात नसते.

पण त्याहीपेक्षा, रमणचे जीवन हे कुतूहल, कठोर परिश्रम आणि विज्ञानावरील प्रेमाच्या सामर्थ्याचा दाखला आहे. त्याने आम्हाला दाखवून दिले की तुम्हाला अभूतपूर्व शोध लावण्यासाठी फॅन्सी लॅब किंवा उपकरणांची गरज नाही – तुम्हाला फक्त एक तेजस्वी मन आणि तुमच्या आवडींचा पाठपुरावा करण्याचा दृढनिश्चय आवश्यक आहे.

त्यामुळे पुढच्या वेळी जेव्हा तुम्ही निळ्या आकाशाकडे पहाल किंवा इंद्रधनुष्याच्या रंगांना आश्चर्यचकित कराल, तेव्हा विलक्षण CV रामनची आठवण करण्यासाठी थोडा वेळ द्या. दक्षिण भारतातील एका छोट्या शहरातील एक मुलगा ज्याने आपल्या बुद्धी आणि अतृप्त कुतूहल शिवाय जग बदलून टाकले.

रमणने स्वतः एकदा म्हटल्याप्रमाणे, “योग्य प्रश्न विचारा, आणि निसर्ग तिच्या रहस्यांची दारे उघडेल.” त्याने नक्कीच योग्य प्रश्न विचारले आणि विज्ञान जग त्यासाठी अधिक समृद्ध आहे.

रमणच्या असाधारण जीवनाची टाइमलाइन

रामन यांचे प्रमुख वैज्ञानिक योगदान

रमन स्कॅटरिंग: रमनचा सर्वात प्रसिद्ध शोध, रेणूंद्वारे विखुरलेला प्रकाश तरंगलांबी आणि रंग कसा बदलतो हे स्पष्ट करते. आज रमन स्पेक्ट्रोस्कोपीमध्ये वापरले जाते.

रमण-नाथ सिद्धांत: सहकारी नागेंद्र नाथ यांच्यासमवेत, रमण यांनी अल्ट्रासोनिक लहरींद्वारे प्रकाशाचे विवर्तन स्पष्ट करणारा एक सिद्धांत विकसित केला.

रमन-कॉम्प्टन इफेक्ट: रमनने आर्थर कॉम्प्टनच्या कामावर आधारित इलेक्ट्रॉनद्वारे एक्स-रे विखुरण्याचा अभ्यास केला.

जाळी कंपन: क्रिस्टल्समध्ये अणू कसे कंपन करतात, घनरूप पदार्थ भौतिकशास्त्राच्या क्षेत्रासाठी मार्ग मोकळा करतात याचा अभ्यास करणारे रामन हे पहिले होते.

ध्वनीशास्त्र: रामन यांनी व्हायोलिनसारख्या तंतुवाद्यांच्या कंपनांचा अभ्यास केला आणि वाद्य वादनाचा सिद्धांत विकसित केला.

रमण बद्दल मनोरंजक तथ्ये

• रामन यांना बागांची खूप आवड होती आणि त्यांनी आपला बराच वेळ रमन संशोधन संस्थेत बागेची काळजी घेण्यात घालवला.
• त्याच्याकडे विनोदाची उत्कृष्ट भावना होती आणि व्याख्यान आणि मुलाखती दरम्यान त्याच्या विनोदी टिप्पणीसाठी ते ओळखले जात होते.
• रमण यांना संगीताची आवड होती आणि ते व्हायोलिन उत्तम वाजवू शकत होते. त्यांनी संगीत आणि भौतिकशास्त्र यांच्यातील खोल संबंध पाहिले.
• त्यांची कीर्ती असूनही, रामन साधे जीवन जगत होते आणि त्यांच्या नम्रता आणि उदारतेसाठी ओळखले जात होते.
• रामन हे अत्यंत आध्यात्मिक होते आणि त्यांनी भगवद्गीतेपासून प्रेरणा घेतली. त्यांनी विज्ञानाचा पाठपुरावा हा भक्तीचा एक प्रकार म्हणून पाहिला.

तर तुमच्याकडे ती आहे – सर सीव्ही रामन यांची अविश्वसनीय कथा, जगाने पाहिलेल्या महान शास्त्रज्ञांपैकी एक. त्यांच्या कार्याने केवळ भौतिकशास्त्रात क्रांतीच केली नाही तर तरुण पिढीला विज्ञानाचा पाठपुरावा करण्यास प्रेरित केले.

आपण रामन यांचा वारसा साजरा करत असताना, आपण त्यांचा संदेश देखील लक्षात ठेवूया – की विज्ञान हे केवळ शोध लावण्यासाठी नाही, तर आपल्या सभोवतालच्या प्रत्येक गोष्टीत कुतूहल आणि आश्चर्याची भावना जोपासण्याबद्दल आहे. आणि कठोर परिश्रम आणि समर्पणाने, लहान शहरातील मुलगा देखील जग बदलण्यासाठी मोठा होऊ शकतो.

हे तुमच्यासाठी आहे, सर सीव्ही रमण. आपल्या तेजस्वी मनाने आमचे जग प्रकाशित केल्याबद्दल धन्यवाद. तुमची कथा अशीच चमकत राहो आणि पुढील पिढ्यांसाठी आणखी अनेक रमणांना प्रेरणा देत राहो!

Leave a Comment Cancel Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *

Save my name, email, and website in this browser for the next time I comment.

Join Our Group

Trending now.

ANM नर्सिंग कोर्स – तुमच्या करिअरसाठी सर्वोत्तम पर्याय! माहिती मराठीत

अण्णा मणि: भारतातील पहिली महिला वैज्ञानिक जिने हवामानशास्त्रात क्रांती घडवली

अर्धमत्स्येंद्रासन करण्याचे 10 अद्भुत फायदे जे तुम्हाला माहित नव्हते

बचत गट: गरीब महिलांसाठी आर्थिक स्वातंत्र्याचा मार्ग

बकासन: योगाचा एक अद्भुत आसन जो तुम्हाला शारीरिक आणि मानसिकदृष्ट्या मजबूत बनवतो

Designed with  ♥  using  Astra Pro   and  Elementor Pro

My Subscriptions

CV Raman : 'आकाश निळेच का दिसते?' या कुतुहलातून जगाला दिशा देणाऱ्या 'रामन इफेक्ट'चा शोध लावणारा महान शास्त्रज्ञ

देशात विज्ञानाच्या नावाने सगळीकडे आलबेल असताना भारतातच शिक्षण पूर्ण करणाऱ्या आणि अगदीच तुटपुंजा साहित्याच्या मदतीने देशातच संशोधन करणाऱ्या सर सी.व्ही. रामन यांनी प्रकाशाच्या विकिरणावर संशोधन केले आणि जगाला दिशा देणाऱ्या 'रामन इफेक्ट'चा शोध लावला.

विज्ञान क्षेत्रातील मानाचा नोबेल पुरस्कार मिळवणारे महान वैज्ञानिक भारतरत्न सर सी.व्ही. रामन यांची आज जयंती. त्यांचे पूर्ण नाव सर चंद्रशेखर वेंकट रामन. त्यांनी प्रकाशाच्या विकिरणासंबंधी केलेल्या संशोधनाला नंतर त्यांच्याच नावाने ओळखले जाऊ लागले आणि त्या 'रामन इफेक्ट'ला 1930 सालचा मानाचा नोबेल पुरस्कार मिळाला.

रामन यांचा जन्म 7 नोव्हेंबर 1888 साली तत्कालीन मद्रास प्रांतातील तिरुचिरापल्ली येथे झाला. अवघ्या सोळाव्या वर्षी त्यांनी भौतिकशास्त्राच्या विषयातून मद्रास विद्यापीठाची प्रथम क्रमांकासह पदवी मिळवली आणि नंतर तिथूनच एमएससी ची पदवी प्राप्त केली. वयाच्या 19 व्या वर्षी त्यांनी इंडियन फायनान्स सर्व्हिस जॉईन केली आणि कोलकात्याला असिस्टंट अकाउंट जनरल म्हणून काम सुरु केले. त्य़ावेळी त्यांचा इंडियन असोसिएशन ऑफ कल्टिवेशन सायन्स या संशोधनासंबंधी काम करणाऱ्या संस्थेशी परिचय आला. त्यानंतर रामन यांच्यातील संशोधनाच्या वृत्तीने वेग घेतला. संशोधनाकडे कल असल्याने त्यांनी 1917 साली सरकारी नोकरीला रामराम केला आणि कोलकाता विद्यापीठात भौतिकशास्त्र या विषयाचे प्राध्यापक म्हणून काम सुरु केले.

Indira Gandhi | इंदिरा गांधी : केवळ चौदा दिवसांत पाकिस्तानचे दोन तुकडे करणारी 'आयर्न लेडी'!

सर रामन यांनी प्रकाशाच्या विकिरणावर संशोधन सुरु केले. अशा प्रकारचे संशोधन करणारे ते आशियातील पहिलेच शास्त्रज्ञ होते. 1921 साली कोलकाता विद्यापीठातर्फे त्यांना उच्च शिक्षणासाठी लंडनला पाठवण्यात आले. तिथे त्यांनी भारतीय संगीत वाद्यांवर भौतिकशास्त्राच्या संदर्भातून संशोधन केलं आणि त्यावर काही शोधनिबंध सादर केले.

आकाश निळे का दिसते? युरोपमधून भारतात परतत असताना त्याच्या संशोधनाला कलाटणी मिळाली. जहाजातून प्रवास करताना आकाशात सर्वत्र दिसणाऱ्या निळ्या रंगाने त्यांच्या मनात कुतुहूल निर्माण केले. जगात एवढे रंग असताना आकाश निळेच का दिसते हा प्रश्न त्यांना सतावत होता. त्यामुळे रामन यांनी प्रकाशाच्या विकिरणावर म्हणजे स्कॅटरिंगवर संशोधनाला सुरुवात केली.

जेव्हा प्रकाशाचे किरण एखाद्या अणूवर पडतात तेव्हा त्याचे विकिरण होते. म्हणजे तो प्रकाश त्या पदार्थातून बाहेर पडून इतरत्र पसरतो. वातावरणात वायूच्या कणांचा आणि अनेक सुक्ष्मकणांचा वावर असतो. त्या सुक्ष्मकणांवर प्रकाशाचे किरण पडल्यास कमी तरंगलांबी असणाऱ्या निळ्या रंगाचे स्कॅटरिंग मोठ्या प्रमाणावर होते आणि ते जेव्हा आपल्या डोळ्यांवर पडतात तेव्हा आपल्याला आकाश निळ्या रंगाचे भासते. प्रकाशाचे किरण मानवाच्या डोळ्यावर पडल्यानंतरच त्याला प्रकाशाची जाणीव होते. या नियमानुसार आपल्याला ज्या-ज्या वस्तुंचे रंग वेगवेगळे दिसतात त्यावेळी समजून जायचे की त्या वस्तूमधून संबंधित प्रकाशाच्या कमी तरंगलांबीचे जास्तीत जास्त विकिरण होत आहे.

डॉ होमी जहांगीर भाभा जयंती | भारताचा अणुऊर्जा कार्यक्रम आणि 'न्युक्लिअर पॉवर'चे जनक

नेमकी हीच संकल्पना रामन इफेक्टच्या मुळाशी आहे. समुद्राच्या पाण्यामुळे आकाशाचा रंग निळा दिसत असेल असा अनेकांचा समज होता. यावर रामन यांनी बर्फ आणि पाणी यांच्या विकिरणाचे संशोधन केले आणि त्यांना आकाशाचा तसेच समुद्राच्या निळ्या रंगाचे गुढ उकलले.

काय आहे रामन इफेक्ट? साध्या भाषेत सांगायचे तर एखाद्या पदार्थाच्या लहान कणावर प्रकाश किरण पडल्यास प्रकाशाचे विकिरण होताना त्याच्या तरंगलांबीत बदल होतो. सर सी.व्ही. रामन यांनी शोधलेल्या या 'रामन इफेक्ट'चा वापर आजही मोठ्या प्रमाणात केला जातो. रामन स्पेक्ट्रोस्कोपीचा वापर करुन चांद्रयान-1 ने चंद्रावर पाणी असल्याचा पुरावा शोधण्यात आला होता.

28 फेब्रुवारी 1928 साली त्यांनी 'रामन इफेक्ट'चा शोध लावला आणि त्यांचा शोधनिबंध जगासमोर प्रकाशित केला. 1930 साली रामन यांच्या शोधाला जागतिक मान्यता मिळाली आणि त्यांना मानाचा नोबेल पुरस्कार मिळाला. रामन इफेक्टच्या शोधाच्या स्मरणार्थ भारतात 1987 सालापासून दरवर्षी 28 फेब्रुवारी रोजी राष्ट्रीय विज्ञान दिन साजरा केला जातो.

People's President डॉ.अब्दुल कलाम: पोखरणचा हिरो आणि खऱ्या अर्थाने 'फकीर'

नोबेल पुरस्कार मिळवणारे रामन हे पहिले आशियाई वैज्ञानिक होते. नोबेल पुरस्काराबरोबरच रामन यांना अनेक आंतरराष्ट्रीय मानसन्मान प्राप्त झाले. सन 1929मध्येल त्यांना ‘सर’ हा किताब प्राप्त झाला तर 1930 मध्ये रॉयल सोसायटीतर्फे दिले जाणारे हायग्रेझ पदकाचे ते मानकरी ठरले. 1954 साली ‘भारतरत्न’ हा भारतातील सर्वोच्च पुरस्काराने त्यांचा सन्मान करण्यात आला.

जगदिश मिश्रांनी सर सी.व्ही. रामन यांच्या बायोग्राफीचे लेखन केले. ते लिहतात, "तो काळ असा होता की भारतातील अगदीच सुक्ष्म संख्येने तरुण विज्ञानाच्या अभ्यासाकडे वळत होते. अशा काळात रामन यांनी भारतातच शिक्षण घेतले आणि भारतात राहूच संशोधन केले. भारतात विज्ञानाबद्दल तितकी सजगता असती तर रामन हे गांधी आणि नेहरुंप्रमाणे भारताचे हिरो झाले असते. परंतु रामन यांनी स्वत: एकदा म्हटल्याप्रमाणे अविशिष्ट शोध लावणाऱ्या व्यक्तीवर एक किंवा अनेक देश आपला हक्क सांगतात. पण खऱ्या अर्थाने तो व्यक्ती संपूर्ण जगाचा असतो."

महत्त्वाच्या बातम्या

ट्रेंडिंग न्यूज

ट्रेडिंग पर्याय

पर्सनल कॉर्नर